الهام بهروزی
رنه دکارت معتقد بود که «خواندن همه کتاب‌های خوب مانند گفت‌وگو با بهترین ذهن‌های قرن‌های گذشته است.» دیدگاه این فیلسوف عقل‌گرای فرانسوی، یکی از بهترین دیدگاه‌هایی است که تاکنون در خصوص کتاب با آن مواجه شده‌ام. او در این جمله به برجسته‌ترین کارکرد کتاب که همان گفتمان‌سازی و ترویج فرهنگ گفت‌وگوست، اشاره کرده است. چیزی که در عصر مدرنیته که همه چیز در سیطره تکنولوژی و زیست ماشینی قرار گرفته، در حال کم‌رنگ شدن است؛ چراکه انسان امروز به موجودی شتابان مبدل شده که همزمان چند کار را با هم انجام می‌دهد، از این‌رو، زمان کمتری برای مطالعه و گفت‌وگو کردن می‌یابد.
بدیهی است در زیست شلوغ انسان‌های امروزی در کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته، معمولاً کتاب رد پای کم‌اثری دارد؛ چراکه مشغله‌های کاری مانع می‌شود که افراد فرصت کافی را برای کتاب‌خواندن پیدا کنند یا به‌دلیل خستگی‌های روزانه، کمتر انگیزه و انرژی لازم را برای مطالعه کتاب بیابند. به‌هر روی، در کشوری مثل ایران که میل به توسعه دارد، تنها قشری معدود همچنان کتابخوان مانده‌اند و کتاب میخرند و می‌خوانند.
در این جامعه البته قشرهای خاکستری کتابخوانی هم وجود دارند که تمایل به خواندن دارند اما بنا به شرایطی که با آن دست به گریبان هستند، کمتر فرصتی برای انجام این کار ارزشمند پیدا می‌کنند. مثلاً مهندسان و کارکنان فضاهای صنعتی جزء این گروه هستند که تمایل به کتاب‌خواندن دارند اما شرایط و قوانین کاری به آن‌ها کمتر مجالی برای خواندن کتاب‌های کاغذی می‌دهد. نظیر آنچه در محیط صنعتی عسلویه شاهد آن هستیم، فضایی که فرصت را برای خواندن کتاب و تمرکز کردن بیشتر از کارکنان و مهندسان گرفته است! این‌جا شاید این سوال پیش بیاید که آیا راهی برای مانوس کردن آن‌ها با کتاب در این محیط سرد صنعتی وجود ندارد؟!
قطعاً وجود دارد. آن هم کاربرد کتاب‌های گویا به‌جای کتاب‌های کاغذی است؛ کتاب‌هایی که در جهان امروز به‌ویژه در کشورهای توسعهیافتهای چون فرانسه، آلمان، انگلیس و… به شدت در حال رونق گرفتن و منتشر شدن هستند. در این کشورها در کنار انتشار هر نسخه کاغذی، یک نسخه صوتی نیز منتشر می‌شود تا کتاب در این جوامع منزوی نشود. انتشار کتاب‌های گویا در این کشورها مخاطبان بسیاری پیدا کرده و همین امر موجب تقویت گردش‌های مالی ناشران این‌گونه کتاب‌ها و رونق کسب و کارشان شده است.
خوشبختانه در ایران نیز کم و بیش ناشران به این سمت و سو میل پیدا کرده‌اند اما استمرار این رویه، نیازمند مخاطب است، یعنی باید مخاطبی باشد تا بازار کتاب گویا در ایران جان بگیرد و ناشرانی که دست به تولید کتاب‌های صوتی یا گویا می‌زنند، دلگرم به ادامه کار شوند. در حال حاضر ناشرانی که به تولید کتاب‌های گویا در کشور روی آورده‌اند، تعداد معدودی هستند که شامل نشر شکیب، نوژین، آوارسا، آوانامه، قناری، جیحون، ترجمان، رادیو مثبت، نشر گویا و… می‌شوند و عمدتاً این‌گونه کتاب‌ها در اپلیکشن‌های کتابخوانی طاقچه، فیدیبو، کتابراه و بوکاپو ارائه می‌شوند.
در این میان اما پای کتاب‌های گویا که به‌دلیل صداگذاری هوشمندانه برای مخاطب پرمشغله امروزی اغلب شنیدنی و جذاب جلوه می‌کنند، هنوز آنچنان که باید و شاید به کتابخانه‌های عمومی باز نشده است و تنها در برخی از کتابخانه‌ها تعداد معدودی از آن‌ها جانمایی شده است. این در حالی است که این‌گونه کتاب‌ها به‌ویژه در مناطق صنعتی مثل عسلویه، جم و کنگان که بخش زیادی از نیروها و خانواده جامعه صنعتی جنوب استان بوشهر را در خود جای داده‌اند، هر روز متقاضیان بیشتری پیدا می‌کنند، زیرا تعداد زیادی از این نیروها روزانه حدود دو ساعت از زمانشان را برای رفتن به سرکار یا بازگشت به منزل در سرویس‌های شرکت در مسیر سپری می‌کنند. بسیاری از این مهندسان و کارکنان برای اینکه از خستگی‌ها و نشخوارهای فکری که به جان ذهنشان می‌افتد، دور شوند، در طول مسیر به شنیدن پادکست و خلاصه‌گویی داستان‌های پرمخاطب و کلاسیک جهان یا کتاب‌های گویا روی می‌آورند.
البته بیشتر وقت‌شان صرف شنیدن پادکست می‌شود، زیرا از یک سو تنوع، به‌روز بودن و در دسترس بودن صفحات و کانال‌های اختصاصی پادکست زمینه را برای فراگیری آن در میان کارکنان صنعت تسهیل کرده و از سوی دیگر، فرایند کند تولید کتاب‌های گویا و عرضه پیچیده آن دسترسی آن‌ها را به این‌گونه کتاب‌ها سخت کرده است! افزون بر این، در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های جنوبی؛ یعنی جم، عسلویه و کنگان نیز عموماً تنها تعداد معدودی کتاب گویا وجود دارد که پاسخگوی تقاضای بالای کارکنان صنعت نیست.
به‌نظر می‌رسد در این زمینه خود صنایع در راستای مسئولیت‌های اجتماعی که در برابر جوامع پیرامونی دارند و همچنین برای تامین امنیت و آرامش فکری و ترویج شادابی و امید در میان کارکنان خود و خانواده‌هایش، وظایفی برعهده دارند که یکی از آن‌ها ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی نظیر کتابخانه‌های عمومی و دیگر مراکز فرهنگی هنری مثل سینما، نگارخانه و… در شهرک‌ها و مناطق صنعتی است.
بدیهی است شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌های مستقر در عسلویه برای پاسخگویی به نیاز کتابخوانی پرسنل خود و همچنین جوامع پیرامونی‌شان یا می‌توانند با حمایت کتابخانه‌های عمومی موجود در منطقه، بخش کتاب‌های گویای این مراکز را به‌روز کرده و توسعه بدهند یا یک کتابخانه مدرن و به‌روز که عرضه کننده کتاب‌های گویا باشد، در یکی از سه شهری که به آن‌ها اشاره شد، راه‌اندازی کنند یا با برگزاری نمایشگاه‌های فصلی با حضور ناشران معتبر کشوری و فعال در عرصه تولید کتاب‌های گویا، دسترسی نیروهای خود را به این‌گونه کتاب‌ها تسهیل کنند؛ چراکه به گفته برخی از مسئولان کتابخانه‌های عمومی شهرستان جم، یکی از مطالبات جدی اهالی صنعت از کتابخانه‌ها در دو، سه سال اخیر، کتاب‌های گویاست که به‌شدت در حال فراگیری میان پرسنل این منطقه است.
این گونه کتاب‌ها به مسکن‌هایی برای تمدد اعصاب و زدودن خستگی‌های چشمی و فکری آن‌ها مبدل شده است. بسیاری از مهندسان و کارمندان شرکت‌های صنعتی در هنگام شنیدن محتوا و داستان کتاب‌های گویا، چشم‌ها را بر هم گذاشته و به تمرین تمرکزی که در طول روز در فضای کاری صرف کرده یا قرار است صرف کنند، می‌پردازند. این شنیدن به مانند خواندن کتاب، تمرکز را در آن‌ها تقویت کرده و از حواس پرتی و افکار مزاحم دور می‌سازد. افزون بر این، شنیدن این‌گونه کتاب‌ها تجربیات و داده‌های جدیدی در حوزه‌های مختلف در اختیار آن‌ها می‌گذارد و بدین‌طریق در به‌روزرسانی اطلاعات و دانسته‌های آن‌ها نیز موثر ظاهر می‌شود.
بی‌شک کتاب‌های گویا فرصتی برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه صنعتی مستقر در جنوب استان بوشهر است؛ استانی که در سرانه مطالعه در میان استان‌های کشور جایگاه مطلوبی ندارد و برای ارتقای این سرانه راهی جز توسعه ساختار کتابخانه‌ای و کتابخوانی و اجرا برنامه‌های راهبردی ندارد. در این راستا، می‌طلبد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز با هدف توسعه فرهنگ مطالعه در جوامع صنعتی به‌ویژه منطقه عسلویه و جم با راه‌اندازی و تجهیز و به‌روزرسانی بخش کتاب گویا کتابخانه‌های عمومی گام استواری بردارد. بدین شکل، گفتمان مکتوب و همچنین فرهنگ گفت‌وگو و دیالوگ میان پرسنل صنایع توسعه می‌یابد و افسردگی و خلوت‌گزینی در این فضا کم‌اثرتر می‌شود.
منبع: خبرگزاری کتاب