محوطه باستانی شغاب

دکتر غلامحسین نظامی

«قبرستان شغاب» در محله شغاب، یکی از آثار قدیمی مهّم قبل از اسلام بندر بوشهر است. طبق کاوش‌ها و نظریات باستان شناسان، قدمت این قبرستان به حدود دوره اشکانی و ساسانی یعنی ۱۸۰۰ سال پیش می‌رسد.

در چند دهه گذشته، باستان شناسانی نظیر دکتر میرفتاح، دکتر رهبر و دکتر سرفراز در این قبرستان به بررسی شناسایی و حفاری پرداخته‌اند. پس از این که در اواخر دهه هفتاد، توسط شهرداری بوشهر، تصمیم به ایجاد پارک در این منطقه گرفته شد، متاسفانه بخشی از آن تخریب گردید.

مطالعات در مورد قبرستان شغاب در سال جاری پی گرفته شد و با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر، یک گروه از باستان شناسان از موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی آقای دکتر «ده پهلوان» در فروردین تا خرداد سال جاری مشغول حفاری در قبرستان شغاب شدند.

نتیجه حفاری‌ها در سه ترانشه (محدوده حفاری) از شمال به جنوب در مرکزیت پارک، از حاشیه محله شغاب تا منتهی علیه جنوب آن، آثار قبرستانی قدیمی از ده‌ها قبر به شکل دفن در خمره‌های بزرگ و قبور سنگ چین شده را نمایان ساخت.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که این گورستان مربوط به دوره اشکانی و ساسانی است. ارزش گورستان شغاب وجود یک سری اسکلت‌های دست نخورده با قدمت حدود ۲۰۰۰ سال است که خوشبختانه بکر و دست نخورده باقی مانده است.

نکته مهم این رویداد این است که بعد از حفاری باید به سرعت از هر حیث محافظت می شد. گویا هدف، ایجاد پارک موزه به شکل محصور و مسقف بود تا مورد استفاده مطالعاتی و همچنین بازدید عموم قرار گیرد.

امیدواریم بارش‌های شدید دوگانه امسال بوشهر به آن آسیب وارد نکرده باشد. ضرورت دارد که طرح اداره کل میراث فرهنگی بوشهر برای ایجاد پارک موزه مسقف و حفاظت از میراث فرهنگی ارزشمند عملی شود.

خوشبختانه اخیرا با خبر شدیم که طرح ایجاد پارک موزه بعد از هشت ماه، قرار است توسط شهرداری و شورای شهر بوشهر اجرایی شود.

این رویداد، خبر خوبی در حفاظت و معرفی آثار زندگی انسان ایرانی در دو هزار سال پیش بر کرانه خلیج فارس است که می توان با مطالعه استخوان شناسی و مطالعات بر روی اسکلت‌ها به نتایج بیشتری از زندگی انسان آن زمانی رسید.

از سوی دیگر، ساخت پارک موزه شغاب می تواند در سطح ملی و حتی جهانی موجب رواج گردشگر و توسعه کسب درآمد و اشتغال زایی از محل بازدیدها باشد. در نتیجه پیامد اقدام مشترک اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با شهرداری و شورای شهر می تواند در موارد دیگری از این دست ادامه یابد، حتی تجربه خوبی برای دیگر شهر ها باشد.

نکته دیگر این که بیشتر آثار دروه باستان بوشهر، از چهار هزار سال قبل به بعد در نیمه جنوبی شهر قرار دارد.

از دهه هفتاد خورشیدی به دلیل توسعه شهرسازی در این بخش، متاسفانه بسیاری از سایت های مهم در اثر ساختمان سازی شخصی و اداری تخریب شدند. در برخی موارد هم مانند ساخت پارک دانشجو (آثار اشکانی-ساسانی) به شکایت رسمی انجامید. به هر صورت ضرورت دارد که زین پس مراقب داشته های کهن تاریخی خود باشیم.

در گزارش مطالعه باستان شناسی «آندریو ویلیامسون» که 15 تا 24 خرداد سال 1350 در محلات جنوبی بوشهر برای تعیین حدود شهر ساسانی ریشهر صورت گرفت، نشان داد که وسعت آثار شهر ریشهر در دوره ساسانی حدود 214 هکتار، شامل محلات ریشهر، جنوب محله خواجه ها، رونی، سرتل، امامزاده تا شغاب و جنوب بهمنی فعلی است.

همچنین در گزارش آمده است که وسعت آثار ساسانی در هلیله و مناطق شمالی آن تا پارک لیان 169 هکتار بوده است.

ویلیامسون در پایان نتیجه می گیرد که ریشهر دوره ساسانی به طور کلی 450 هکتار وسعت داشته است (این گزارش توسط نگارنده ترجمه شده است) و اظهار می کند که شالوده ساختمان ها و نوع سفال های کشف شده، خبر از یک شهر ثروتمند و پررونق می دهد.

از سوی دیگر در بررسی اخیر باستان شناسان اعزامی به بوشهر، که گزارش آن 9 اردیبهشت سال جاری به مناسبت روز خلیج فارس در بوشهر بیان شد، مشخص گردید که در فاصله بین محله سرتل تا جاده نیروگاه سایت های جدیدی از دوره ساسانیان و حتی هخامنشیان (که تا به حال هیچ نشانه ای از این دوره در بندر بوشهر نبوده) وجود دارد که لازمه آن، مطالعه سریع و مستمر باستان شناسی و رعایت جوانب در اجرای پروژه های عمرانی در منطقه است.

در پایان پیشنهاد می شود که اداره کل میراث فرهنگی بوشهر، هر چه زودتر اماکن را باستانی را تعیین حریم نموده و هر گونه ساخت ساز(شخصی و دولتی) با مجوز شهرداری، منوط به مشورت با اداره کل میراث فرهنگی صورت گیرد تا دیگر شاهد تخریب آثار ارزشمند تاریخی به دست خود نباشیم و حداقل از این به بعد پاسخی روشن در راستای حفظ میراث گذشتگان برای نسل حاضر و آینده داشته باشیم.