شعر

خلیج فارس: پاییزی که در حال گذر است، انگار که سر عداوت دارد با هر چه که اهل فرهنگ و هنر است. از ابتدای پاییز تا همین امروز حداقل ۹ نفر از بزرگان سینما و تلویزیون ایران از دست رفته‌اند، آمار غریبی‌ست، این دیگر شعر و ترانه نیست، به باغ هنر ایران، خزان زده است.

به گزارش خلیج فارس؛ در ادامه مطلب یادداشت چند منتقد سرشناس سینما را برایتان آورده‌ایم که می‌خوانید:

بانو بیتا فرهی:

امیر عبودزاده درباره درگذشت بانو بیتا فرهی نوشت: ختش بلند بود. ستاره بختش درخشان بود که یک شبه توانست ره صد ساله را برود. با همان فیلم لعنتی. با همان نقش لعنتی. «هامون» زندگی‌های زیادی را زیر و رو کرد. خیلی‌ها را عاشق کرد. و دو نفر را به اوج آسمان برد: حمید هامون و مهشید. زوجی که اگر در فیلم چندان آسوده و سعادتمند نبودند، باری در دنیای واقعی به خیلی چیزها رسیدند. به چیزهایی که فکرش را هم نمی‌کردند.

یکی خسرو شکیبایی بود که با همان تک نقش طلایی سوپراستار سینمای ایران شد و اگر خودش به خودش بد نمی‌کرد اگر اسیر عادت‌های شومش نبود، شاید هنوز هم می‌توانست در سینما و بیرون از آن آقایی کند. بشود یکی مثل بهروز وثوقی. که همه برایش از جا بلند شوند و به احترامش کلاه از سر بردارند. اما عموخسرو زود رفت و همه را حسرت به دل گذاشت.

او حالا یکی از همه رفتگان هامون است. عزت‌الله‌خان و عمو خسرو و جلال مقدم و حسین سرشار و این آخری داریوش مهرجویی که با وحیده محمدی‌فر، دیگر بازیگر فیلم، رفتند و ما را با جادوی آن فیلم خاطره‌انگیز تنها گذاشتند. بیتا فرهی لابد تحمل این همه تنهایی را نداشته. لابد روحش دیگر در کالبدش نمی‌گنجیده. اما هاله‌ای که او را برای همیشه در برگرفت، سحر و طلسمی که از پرده نقره‌ای به زندگی نکبت و کسالت‌بار واقعی سرریز می‌شود، تا ابد رهایش نخواهد کرد. زن زیبا و باشکوهی که روزگاری رویا و خیال همه ما بود. صدای افسونگری که آهسته از طبقه دوم کتابفروشی می‌گفت: «هامون» و ما دل‌های‌مان یکسره می‌رفت.

استاد داریوش مهرجویی:

نوید پورمحمدرضا هم در غم مرگ تلخ و دردناک داریوش مهرجویی نوشته است: در اغلب فیلم‌های مهرجویی، شاید در بهترین فیلم‌هایش، زندگی پیشترها سپری شده و اکنون تنها می‌توان آن را به یاد آورد، بازیابی کرد، از نو تفسیر کرد. کسی که به یاد می‌آورد، بازیابی و از نو تفسیر می‌کند، راویِ درون‌داستانی فیلم‌های اوست. همان کسی که دفترچه‌ی خاطرات متعلق به اوست، صدای درون دارد و صدای درونش شنیده می‌شود. لیلا، هامون، محمود شایان، پری، صفا، مریم بانو، علی سنتوری، خسرو، داریوش مهرجویی؛ راوی همه‌ی این‌هاست.

فرد تک‌افتاده‌ای که یاد جمع را از نو زنده می‌کند. یک «خودِ» رمانتیک که مواجهه‌ی خود با امروز ناپایدار، دیروز ازدست‌رفته و فردای ناپیدا را ترسیم می‌کند. زیر لب ذکر می‌گوید، شعر می‌خواند، با خودش حرف می‌زند، خواب می‌بیند، خیال‌بافی می‌کند، برای خود در تنهایی‌اش می‌نویسد، و در همه حال به یاد می‌آورد. یادآوری منشاء فلش‌بک است و فلش‌بک پربسامدترین تمهید روایی در فیلم‌های مهرجویی. اغلب خانه‌ای در گذشته جا مانده که خوابِ آینده خواهد شد.

یک نفر از آیندهْ خانه را با دیوارها، اتاق‌ها، آدم‌ها، و رازهایش به یاد خواهد آورد. خانه‌هایی که آدم‌های فیلم‌های مهرجویی روزگاری در آن‌ها زیسته بودند و در بزرگ‌سالی دوباره به خواب می‌دیدند یا به یاد می‌آوردندشان، اکنون همگی خراب شده‌اند و چون کسی در آن‌ها نزیسته، احتمالاً به خواب کسی هم نخواهند آمد. فلش‌بک‌های او فقط یک رویداد داستانی قدیمی را نشان نمی‌دهند، بلکه گوشه‌هایی کوچک از جهانی سپری‌شده را آشکار می‌کنند. ارزششان فقط در اطلاعات داستانی‌شان نیست، بلکه در یادآوریِ بُعد و عمق ناپیدای لحظه‌ی اکنون است. فلش‌بک‌ برای مهرجویی حفظِ میراث آبا و اجدادی‌ست، پاسداشتِ «بدویت تاریخی کپک‌زده»، البه نه برای نازیدن و بالیدن به آن، که برای نشان دادن وضعیت پیچیده، ناهمگون، چندهویتی، و هم‌زمان باستانی و امروزینِ آدم‌هایش در لحظه‌ی اکنون.

فلش‌بک در ترکیب با رویا و فانتزی فقط یک تکنیک داستان‌گویی برای مهرجویی نیست، فقط روش‌شناسیِ فیلم‌هایش نیست، بلکه معرف جهان‌بینی او و معرفت‌شناسی فیلم‌هایش است. نگرشش به جهان و انسان را می‌توان در آن یافت و البته سرچشمه‌هاش فکری‌اش را؛ مهم‌تر از همه، آن‌‌طور که من می‌توانم تشخیص دهم، کارل یونگ و داریوش شایگان را. و اگر این سرچشمه‌ها را به مدیوم سینما هم امتداد دهیم، احتمالاً در لحظه‌ها و نقطه‌هایی فدریکو فلینی و اینگمار برگمان را هم بتوان به خاطر آورد. «هامون»، به‌خصوص، نزدیک‌ترین تجربه‌ی مهرجویی به سنت سینمای مدرنیستی است.

فردوس کاویانی:

رضا صائمی هم در مرگ غریبانه فردوس کاویانی یادداشت خود را اینگونه شروع کرد: آخ که چقدر دلم سوخت….نه از رفتنش که از بودن بی بهایش….اینکه چه بازیگر توانای بی ادعا اما قدر نادیده ای بود…انگار روزگار زخمی به او زده بود بدتر از انزوا……اغلب او را با سریال همسران به یاد می آورند و نقش آقا کمال همسر مهین(مهرانه مهین ترابی)…اما فردوس کاویانی دو جواهر در نقش آفرینی و کارنامه بازیگری اش دارد که برای همیشه می درخشد.

یکی در اجاره نشین ها و نقش مش مهدی سرکارگر(اسلاید دوم) و دیگری در بانو و نقش کرمعلی (اسلاید اول) که باز هم کارگری از طبقه فرودست بود….چنان باور پذیر که گویی مهرجویی از یک کارگر زحمت کش و ساده و فروتن به عنوان نابازیگر استفاده کرده….اصل جنس بود…خودِخود نقشی که باید می بود….درک درست او از نقش و اجرای آن چشمگیر است….آنگونه که مش مهدی و کرمعلی در کسوت یک کارگر ساده به ابژه تماشا تقلیل نمی یابد، حقیقت تلخ و تراژیک این طبقه را در رئالیستی ترین شکلش بازنمایی می کند….سینمای ایران بازیگر توانمندی را از دست داد…چقدر تو دوست داشتنی بودی مرد….فردوس نصیبت باد

وحیده محمدی‌فر:

یکی از منتقدان سینما به نام «فرشته» در توئیتر خود به یاد وحیده محمدی فر، همسر داریوش مهرجویی نوشت: وحیده محمدی‌فر همسر و همکار فیلمنامه‌نویس مهرجویی در اغلب فیلم‌های دو دهه اخیرش بود. با فیلمِ بمانی، پژوهش و نوشتن فیلمنامه را در همراهی با مهرجویی آغاز کرد و با مهمان مامان، سنتوری و.‌.. لامینور ادامه داد.

وحیده روانشناسی خوانده بود و طراح لباس بود ولی اگر اشتباه نکنم ‌صرفا در پروژه‌های همسرش بعنوان همکار فیلمنامه مشارکت داشت. انتخاب کرده بود که با و همراه مهرجویی بنویسد و حضوری آرام و بی‌ادعا در کنار او داشت. این قتل دلخراش، سبوعانه و فراموش نشدنی، زندگی و نام او را برای ابد با مهرجویی پیوند زد. همانطور که خودش می‌خواست و بود.

امرالله صابری:

بخش دیگری از یادداشت رضا صائمی را درباره این بازیگر قدیمی سینما و تلویزیون را در اینجا بخوانید: روحش شاد امرالله صابری….همیشه او را به عنوان رئیس هامون به یاد می آوردم و این حرفش به هامون چپ اندیش که: “دست از این بدویت تاریخی کپک زده ات بردار بدبخت! ببین کره کجا داره میره؟ اندونزی کجا داره میره؟ فیلیپین کجا داره میره؟ تایوان کجا داره میره؟”…آن موقع ها البته کیف می کردم از پاسخ رادیکال هامون با آن لحن و بیان و زبان بدن مسحورکننده خسرو شکیبایی که می گفت: “کجا داره میره؟ آخه به چی رسیده؟

عین یه مشت سوسک و مورچه دارن تو مرداب تکنیک دست و پا می زنن دیگه….همش هم به خاطر این شکم صاب مرده ست: واسه راحت لم دادن. ببین معنویت چی شد بدبخت؟ به سر عشق چی اومد؟”….حالا اما جور دیگر به این دیالوگ می نگرم و فکر می کنم تقوی(امر الله صابری) خیلی بیراه هم نمی گفت انگار….هم هامون مهشید را از دست داد و دید که چه بر سر عشق آمد و هم محمود؛ روشنفکر و نویسنده دیگر سینمای مهرجویی در “درخت گلابی” ، پای آرمان گرایی اش، عشق را قربانی کرد و میم را از دست داد….انگار حق با امرالله خان صابری بود….نان که نباشد نه ایمان می ماند نه جانان!….یادش جاودان.

پراونه معصومی:

نیما حسنی نسب، هم درباره فوت این بازیگر پیشکوست می‌نویسد: پروانه معصومی وقتی از دنیا رفت که همه چیز در نسبت با سیاست و شرایط روز و مجادله‌های تند و تیز معنا دارد و بر مبنای جنس ارتباط مردم و حاکمیت سنجیده و قضاوت می‌شود؛ و طبیعی است که در چنین شرایطی کارنامه‌ی بازیگری او در نیم قرن اخیر از “رگبار” تحسین و تایید به توفانِ توهین و تکذیب رسید. قضاوت‌هایی که باز یادمان می‌آورد “عاقبت به خیری” چه دعا و آرزوی بزرگ و حکیمانه‌ای است و حفظ نام و اعتبار و جایگاه چه‌‌قدر پیچیده و دشوار. این خط را بگیر و بیا…

آتیلا پسیانی:

ندا آل طیب، منتقد سینما هم برای آتیلا پسیانی این یادداشت را نوشت که سرانجام قهوه قجری را نوشید؛ قهوه‌ای که با زهر مرگ آمیخته بود. عاشق بازی بود آتیلا پسیانی، عاشق کشف و مکاشفه، عاشق مزه‌های تازه، عاشق راه‌های نرفته و حالا در کار تجربه‌ای دیگر است؛ تجربه‌ای از جنس نیستی، هرچند که برای او سخت غریب می‌نماید. اگر او را از نزدیک شناخته باشید، می‌دانید که هرگز اهل گله و شکایت نبود بلکه از هر فرصتی برای کار بهره می‌جست، شوقی غریب داشت برای تجربه‌های تازه. او که آرزو داشت روزی روزگاری در برج طغرل تئاتر اجرا کند، اجرای قهوه قجری را هم نیمه‌تمام گذاشت. یک روز به ظاهر آرام بود، یکی از آن روزهای پاییزی، یکی از آن روزهایی که از غروبش واهمه داری، اما غم این جمعه به غروب نکشیده، ظاهر شد. هنوز غصه درگذشت فردوس کاویانی تازه بود که آتیلا این بار زندگی را به بازی گرفت؛ زندگی را با همه لذت‌هایش، رنج‌هایش و ناکامی‌هایش.

منبع: برترین‌ها

برخی گفتند که این عکس به زعم آن‌ها بی‌حجاب از فروغ، چه نسبتی با برخوردهای سال گذشته با معترضانی داشت که به مرگ مهسا امینی اعتراض داشتند؟ در حالی که پوشش ظاهری مهسا امینی، از این شاعر معروف کاملتر بود؛ پس این استاندارد دوگانه چرا؟ البته سخنگوی شورای شهر به میدان آمد تا قضیه را جمع کند که:«عکس با حجاب پیدا نشد، عکس با کلاه گذاشتند.» جالب این‌که نادعلی، اشاره کرده «حالا فروغ در دوره‌ای زندگی می‌کرده که اصلا این بحث‌ها نبوده و حالا یک عکس با کلاه هم گذاشته‌ایم دیگر.»

حالا یک عکسی جابه‌جا شده دیگر!

اما نادعلی، درباره اشتباه جابه‌جایی عکس سهراب سپهری هم، گفت که: «در خصوص انتشار اشتباه عکس مرحوم سهراب سپهری آن هم با انتشار عکس بازیگر نقش وی یک اشتباه معمولی و آن‌چنان هم پرت نبوده است.» او گفته نباید وقتی سازمانی مثل زیباسازی دارد کار می‌کند، ایرادهای بی‌خود گرفت.

و اما بعد، درباره ماجرای زخمی شدن شش نوجوان هم چنین گفته: «۶ نفر از نوجوانان از بالن‌های تبلیغاتی در منطقه ۲۱ آسیب دیدند؛ این بالن‌ها در نقاطی که کارگاه عمرانی برقرار بود وجود داشت و کار خلاقانه‌ای بود تا مردم بدانند خدمت‌رسانی به آن‌ها در حال انجام است. جنس گاز این بالن‌ها اشتعال‌پذیر بوده و باید ایمنی را درنظر می‌گرفتند؛ بچه‌ها از لای فنس‌ها وارد شده و چون گاز آن‌ها کم شده بود، وقتی پایین آمده گازش دچار اشتعال شده و بچه‌ها را مصدوم کرده است.» البته کاش که همه موارد را به همین راحتی حل و فصل می‌کردند و دست‌کم به ایرادات دیگران چنین متمرکز نمی‌شدند.

شاعری به نام سعید حدادیان

البته ایراد دیگری که خیلی سر و صدا کرد، حضور یک مداح معروف، یعنی حدادیان، در این تابلوها بود. اما چرا؟ اگر خاطرتان مانده باشد او در دانشگاه تهران است و زمانی هم مدعی شده بود که در کلاس‌های استاد شفیعی کدکنی حضور داشته و …؛ ادعایی که البته توسط پیج منتسب به کدکنی، تکذیب شد.

در حالی که بخشی از دانشگاهیان کشور از حقوق طبیعی خود در تدریس و تحقیق محروم شده‌اند، سئوال این است که چرا امثال او باید در دانشگاه باشند و حتی تدریس کنند؟ البته حدادیان، شاعر هم هست و به همین دلیل، بیتی از او را در یکی از بیلبوردها گذاشته‌اند.

از عقیق تا بیلبورد

البته حضور حدادیان، چندان بی‌ربط هم نبود. وقتی که رئیس زیباسازی تهران، خودش یکی از فعالان عرصه هیأت‌های مذهبی بوده و کار اطلاع‌رسانی درباره آن‌ها را در یک درگاه معروف به نام عقیق بر عهده داشته، طبیعی است که باید حدادیان را، شاعری بالاتر از بسیاری از شاعران زنده و غیرزنده ایرانی بداند. نباید فراموش کرد که اساسا حضور این فرد در چنین کسوتی، خود محل بحث‌های زیادی قرار گرفت؛ چرا که به غیر از جنبه‌ها و تجربه‌های ژورنالیستی در عرصه مذهبی، تجربه دیگری در این حوزه نداشت.

حساسیت اضافه؟

البته حاشیه‌های زیباسازی، چندان جدید نبوده و نیست. همین چند روز پیش، عنوان رژیم حرامزاده صهیونیستی، حسابی محل بحث قرار گرفت. نه به این مفهوم که چرا به اسرائیل که رژیمی نامشروع است، چنین نسبتی داده شده؛ از این بابت که اگر بچه‌ای در ماشینی، از والدین خود معنای حرامزاده را بپرسد، چطور به او باید توضیح بدهند؟

البته برخی کاربران این میزان حساسیت را، اضافه و افراطی دانستند. اما وقتی که والدین و خانواده‌های امروزی، درباره تربیت جنسی و بلوغ فرزندان خود، نه آموزش لازم را دیده‌اند و نه می‌دانند که چطور باید آن‌ها را با چنین مفاهیمی آشنا کرد، چنین تابلوهایی چه محلی از اعراب می‌تواند داشته باشد؟

حاشیه‌های اطراف سفارتخانه

بخشی دیگر از دردسرهایی که زیباسازی تهران ایجاد کرده، پیرامون سفارت انگلیس اتفاق افتاده است. این کشور به رغم تنش‌های دیپلماتیک از گذشته‌های دور تا امروز با کشور ما؛‌ به هر حال در ایران سفارتخانه دارد و همه چیز رسمی است، چطور یکی از نهادهای رسمی مملکت، می‌تواند در اطراف این سفارتخانه، چنین اقداماتی انجام دهد؟

اقدام اخیر، نصب تندیس قحطی ایران در زمان جنگ جهانی بوده است؛ که گفته می‌شود انگلیسی‌ها در آن نقش مهمی داشته و چند میلیون ایرانی به کام مرگ فرو رفتند و از گرسنگی مردند. زیباسازی برای این‌که به یاد انگلیسی‌ها بیاورد چه خباثتی کرده‌اند، تندیس قحطی را نزدیک سفارتخانه نصب کرده. در حالی که گفته می‌شود این تندیس، مربوط به قتل عام ارامنه توسط عثمانی‌ها بوده؛ یک گاف بزرگ دیگر.

کدام ننگ؟ کدام رنگ؟

تقابل زیباسازی و سفارت انگلیس، البته سابقه‌دار بوده. اگر خاطرتان مانده باشد شعارنویسی‌هایی روی در و دیوار این سفارتخانه توسط نیروهای خودسر صورت گرفت. سفیر انگلیس هم در اقدامی نمادین، با رنگ و فرچه و …، شروع به پاک کردن این شعارها کرد. ظاهرا چند تن دیگر از سفرای کشورهای اروپایی هم حضور داشتند تا بازدیدی از این وضعیت داشته باشند. و آن وقت زیباسازی شهرداری انقلابی تهران چه کرد؟ بنرهایی در چهار طرف ساختمان آن‌ها نصب کرد که ننگ را با رنگ نمی‌شود پاک کرد!

چرا می‌خواهند به هر  شکلی دیده شوند؟

درمورد نصب بیلبوردهای سطح شهر این پرسش‌ها مطرح است که این همه اصرار برای حضور در ملأ عام و در صدر خبرها بودن، از کجا ناشی می‌شود؟ مگر زیباسازی و شهرداری کارهای مهمتری ندارند؟ مگر نمی‌بینند که مردم در مترو و بی‌آر‌تی چطور به جان هم می‌افتند و وضعیت ترافیک و نظافت و … شهر چگونه است؟ آیا مردم راضی‌اند که هزینه عوارض و… که به شهرداری می‌دهند، صرف چنین کارهایی شود؟

اما این همه اصرار برای حضور در ملأ عام و در صدر خبرها بودن، از کجا ناشی می‌شود؟ مگر زیباسازی و شهرداری کارهای مهمتری ندارند؟ مگر نمی‌بینند که مردم در مترو و بی‌آر‌تی چطور به جان هم می‌افتند و وضعیت ترافیک و نظافت و … شهر چگونه است؟ آیا مردم راضی‌اند که هزینه عوارض و  … که به شهرداری می‌دهند، صرف چنین کارهایی شود؟ این در حالی است که حتی اگر ویکی‌پدیا را سرچ کنید، وظیفه زیباسازی را، بهسازی و حفظ هویت محیط شهری تعیین شده است؛ آن هم در جهت ارتقای کیفیت زیست شهری. به واقع زیباسازی، قرار است که حتی مفاهیم انتزاعی و فرهنگی را، در کالبد فیزیکال شهر زنده و بازسازی کند؛ آن‌هم به دستور زبان معماری و معماری شهری. این‌که کار زیباسازی شده است نصب بنرها و بیلبوردهایی که محل بحث‌های زیادی هم قرار می‌گیرد، چه محلی از اعراب دارد؟

یک پوشش بزرگ بر ضعف‌های مدیریتی

حقیقت امر آن است که همه چیز از یک ضعف مدیریتی بزرگ برمی‌خیزد. وقتی شما در عرصه مدیریت، ترازویی برای سنجش موفقیت افراد نداشته باشید، اولین چیزی که به ذهن آن‌ها می‌رسد، آن است که کار پر سر و صدا کنند.

نویسنده زمانی که در دهه هشتاد و نود با برنامه‌های صداوسیما همکاری داشت، به عینه مشاهده می‌کرد که تهیه‌کننده‌ها چه تلاشی برای دیده شدن کارشان در رسانه‌ها داشتند. اما چرا؟ چون این بازخوردها را برای مدیران بالادستی خودشان فاکتور می‌کردند تا بگویند که کار ما چقدر موفق بوده است؛ در حالی که طبیعی بود موفقیت کار در حوزه صداوسیما، به میزان بیننده و استقبال منتقدان و … بازمی‌گردد؛ نه به نقدها و دیده‌شدن‌های زورکی در رسانه‌ها.

ساخت دستاوردهای مصنوعی 

حالا ماجرای زیباسازی شهر تهران هم چنین است. آن‌ها می‌‌خواهند که توی چشم شهروندان باشند و به شدت دیده شوند. این برای آن‌ها، می‌تواند نوعی رزومه موفق و دستاورد موفق تلقی شود؛ چرا که نه؟ نتیجه چنین کاری، انتخاب رئیس سازمان زیباسازی تهران، به عنوان مدیر برتر شهرداری بوده است. یک مدیر تازه‌کار و بی‌کارنامه، مگر دیگر چه می‌خواهد؟ آن‌هم مدیری که وقتی وارد سازمان عریض و طویلی چون زیباسازی شده بود، اساسا درکی از بزرگی و ماهیت پروژه‌های عظیم این بخش نداشت؛ و صرفا به واسطه سابقه رسانه‌ای خود، دنبال کارهای رسانه‌ای بود؛ کارهایی رسانه‌ای که در مقایسه با آن پروژه‌های عظیم زیباسازی، به چشم نمی‌آمد و یک شوخی بیشتر نبود. ظاهرا که شهرداری، عرصه تاخت و تاز چنین افراد و مدیرانی قرار گرفته است؛ و آن‌چه در ظواهر شهر می‌بینیم،‌ از جمله در همین بیلبوردها، تنها نوک این کوه یخی است؛ کوهی یخی که شامل برنامه‌هایی چون مهمانی‌ها و بدرقه‌های کیلومتری و پر سر و صدا و بنرهای بحث‌برانگیز و … بوده و هست….