خلیج فارس:خبرگزاری دولت نوشت: آنچه ایران و اروپا در یک دهه گذشته پیرامون مذاکرات هسته‌ای تجربه کردند، با تمام فراز و فرود‌های آن، می‌تواند مبنای فعالیت‌های آینده هم باشد.
جمهوری اسلامی ایران و غرب (آمریکا و اروپا) پس از دهه‌ها چالش ساختگی بر سر برنامه هسته‌ای ایران، سال ۱۳۹۴ به راه‌حلی برای پایان دادن به این تنش‌ها رسیده و توافقی را تحت عنوان برجام امضا کردند. این توافق در حال شکل دادن به روابط دو طرف در چارچوب تعاملی بود که خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت (و کنونی) آمریکا از آن در سال ۱۳۹۸ این تلاش‌ها را تا حد بسیار زیادی به قهقرا برد.
حال پس از چهار سال دونالد ترامپ بار دیگر به کاخ سفید بازگشته است تا بار دیگر سیاست فشار حداکثری خود علیه جمهوری اسلامی ایران را پیش گیرد. تصمیمی که این‌بار برخلاف گذشته که صریح و شفاف اعلام می‌شد، در پوشش تزویر رخ نموده و ترامپ درست در لحظه امضای یاداشت اجرایی برای اجرای سختگیرانه سیاست فشار حداکثری علیه ایران، پیشنهاد مذاکره هم داده و در پاسخ هر سوالی درباره ایران، با لحن تهدیدآمیزی توافق یا بمباران را گزینه‌های خود در تعامل با ایران اعلام کرده است. تهران پاسخ تهدید‌های گاه و بیگاه و سیاست متناقض و دوگانه دولت جدید آمریکا در قبال مذاکرات برای رفع تحریم را با رد مذاکره در چنین فضایی داده و وزیر خارجه ایران در آخرین سخنرانی عمومی در این باره در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۴۰۳ در همدان با اشاره به بدعهدی‌های مکرر ایالات متحده بخصوص در آخرین مورد آن برجام گفت: چرا باید ملت ایران دوباره اعتماد کند و وارد مذاکره شوند، غیر از این است که فشار‌های بیشتر وارد می‌کنند؟ هیچ کشوری زیر فشار و زور مذاکره نمی‌کند مگر اینکه بخواهد تسلیم شود که این در مخیله مردم ایران هم نمی‌گنجد.
پیش از این نیز رهبری در تاریخ ۱۹ بهمن ماه در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش با اشاره به اینکه در رسانه‌ها بحث مذاکرات مطرح و گفته می‌شود که مذاکره خوب است، تاکید کردند: انگار کسی مخالف با خوب بودن مذاکره است! امروز وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران یکی از پُرکارترین وزارت‌خارجه‌ها است. کارش همین است دیگر؛ با کشور‌های دنیا ــ شرقی، غربی، همه‌جور ــ مذاکره می‌کنند، رفت‌وآمد می‌کنند، حرف می‌زنند، قرارداد می‌بندند؛ استثنائی که وجود دارد آمریکا است.
همزمان با رد مذاکره تحت زور و فشار با ایالات متحده از سوی مقام‌های متعدد ایرانی در چند هفته اخیر، مقام‌های متعدد از جمله فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت بر تداوم گفت‌و‌گو میان ایران و اروپا تاکید کرده‌اند.
تکرار «فرمول» برجام
بدعهدی آمریکا گرچه با هدف از بین بردن توافق هسته‌ای ایران با غرب، صورت گرفت، اما این تصمیم در آن مقطع از سوی پنج عضو دیگر حاضر در برجام به شدت محکوم شد. چین، روسیه، انگلیس، آلمان و فرانسه، گرچه با فراز و فرودهایی، اما بر سر امضای خود در این توافق ماندند؛ با این همه برجام در عمل نتوانست هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران را که رفع تحریم‌ها بود، تحقق بخشد و از این رو تهران تصمیم به کاهش تعهدات خود در قالب برجام گرفت.
در نهایت مجموعه‌ای از عوامل پیدا و پنهان، در طول سال‌های گذشته، سبب سردی روابط ایران و تروییکای اروپا شد و این میان برخی ادعا‌ها و اقدامات پاریس، لندن و برلین این سردی را در مقاطعی به تنش هم رساند. همزمان با تغییر دولت در ایران و اعلام سیاست تعامل با جهان از سوی رئیس‌جمهور و وزارت امور خارجه، گفت‌و‌گو‌های کوتاه، اما مهمی میان نمایندگان ایران و اروپا در ماه‌های گذشته برگزار شده که به نظر می‌رسد دور سوم آنها تا حد قابل قبولی توانسته است دو طرف را به تثبیت و تداوم این روند راضی کند.
«مجید تخت‌روانچی» معاون سیاسی و «کاظم غریب آبادی» معاون حقوقی و بین الملل وزیر امور خارجه ۲۴ دی‌ماه با نمایندگان تروییکای اروپا دیدار و گفت‌و‌گو کردند. گفت‌و‌گو‌هایی که غریب‌آبادی، «انریکه مورا» معاون هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا آن را صریح، سازنده و مثبت ارزیابی کردند. سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه هم این گفت‌و‌گو‌ها را مثبت ارزیابی کرد و گفت: ما جدیت و رسیدن به راه‌حل مذاکراتی را در طرف‌های مقابل یعنی سه کشور اروپایی احساس کردیم.
راه‌حل مذاکراتی مورد نظر ایران در این میان همان فرمول سابق برجام است؛ یعنی به تصریح وزیر امور خارجه «اعتمادسازی درباره برنامه هسته‌ای ایران در مقابل رفع تحریم‌ها» و در این فرمول تروییکای اروپا می‌توانند نقش سازنده‌ای ایفا کنند. تکرار توافق برجام با توجه به تغییرات در برنامه هسته‌ای ایران و نیز دیگر شروط و شرایط توافق امکان‌پذیر نیست، اما فرمولی که منجر به آن توافق شد، چون مبتنی بر اعتمادزایی است، تکرارپذیر و اثرگذار خواهد بود.
نگاه مثبت مذاکراتی به تروییکای اروپا
آنچه ایران و اروپا در یک دهه گذشته پیرامون مذاکرات هسته‌ای تجربه کردند، با تمام فراز و فرد‌های آن می‌تواند مبنای فعالیت‌های آینده هم باشد. در داخل ایران هم، نگاه به اروپا تا حد قابل قبولی مثبت است. رهبر معظم انقلاب، مرداد ماه سال جاری، در مراسم تنفیذ مسعود پزشکیان و در بیان اولویت‌های سیاست خارجی ایران در دولت چهاردهم با اشاره به اینکه در میان اولویت‌های سیاست خارجی، اسمی از کشور‌های اروپایی نیاورند، دلیل این موضوع را نه مخالفت و دشمنی بلکه به این علت دانستند که آنها با ایران رفتار و برخورد خوبی در قضایایی همچون تحریم‌ها، نفت و موارد جعلی مانند حقوق بشر نداشته‌اند و اگر این رفتار بد را نداشته باشند ارتباط با آنها هم جزو اولویت‌های ایران خواهد بود». دولت و وزارت خارجه، مجلس و دیگر نهاد‌ها هم گفت‌و‌گو با تروییکا، برای رسیدن به چارچوب حل موضوعات را به عنوان یکی از راهکار‌های پیش‌پای دستگاه دیپلماسی می‌دانند.
«فاطمه مهاجرانی» سخنگوی دولت از تداوم گفت‌و‌گو‌ها با کشور‌های اروپایی در شرایط مذاکره شرافتمندانه سخن گفته است و «محمدباقر قالیباف» رئیس‌مجلس هم با اشاره به سابقه گفت‌و‌گو با اروپا در دولت قبل، خاطرنشان کرد که رهبر انقلاب مخالف گفت‌و‌گو با اروپا و ایجاد انسداد نیستند و مخالفت با مذاکره تنها محدود به آمریکاست. وزیر امور خارجه هم در مقاطع مختلف از تداوم و جدیت در مذاکرات با تروییکای اروپا استقبال کرده و سخنگوی این وزارتخانه هم تاکید داشته است که با در نظرگرفتن منافع ملی آماده گفت‌و‌گو با اروپا هستیم.
بستر‌های شتاب‌دهنده مذاکرات
روابط میان ایران با فرانسه، انگلیس و آلمان در سه سال گذشته متاثر از دو جنگ اوکراین و غزه؛ چالش‌هایی را تجربه کرده است که به نظر می‌رسد با پایان یافتن یکی و احتمال پایان دیگری از میزان آنها کاسته و روند گفت‌و‌گو‌ها شتاب گیرد. آغاز دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ هم می‌تواند عامل دیگر این شتاب باشد. ترامپ در دور نخست ریاست جمهوری خود شمیشر خود علیه اروپا را از رو بسته بود و این بار به نظر می‌رسد این شمشیر را تیزتر از همیشه حتی بر موضوعات حاکمیتی اروپا گرفته است. برهم زدن قواعد بازی در سطح بین‌المللی و زلزله در نظام حقوقی و نهاد‌های بین‌المللی، نه تنها اروپا بلکه کل کشور‌های جهان را نسبت به اقدامات رئیس‌جمهور آمریکا بدبین و نگران ساخته است. اروپا در حال حاضر در مسیر کاستن از تبعات قلدری‌های ترامپ، نیازمند همراهی بسیاری از کشور‌ها و یا دستکم گفت‌و‌گو برای همراهی است. ترامپ معضل مشترک بروکسل و تهران است و از این رو می‌تواند کانون گفت‌وگوی ایران و اتحادیه اروپا قرار گیرد.
میان ایران و تروییکای اروپا به عنوان طرف‌های برجامی، دیواری از بی‌اعتمادی در پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود دارد که تهران برای کوتاه کردن آن، پیشقدم شده و پیشنهادات راه‌گشایی هم داده و امیدوار است، فرانسه، آلمان و انگلیس رویه گذشته را کنار گذاشته و حداقل به گزارش‌های فنی و حقوقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توجه کنند.
در نهایت میان ایران و اروپا، آنچه می‌تواند اکسیر شفابخش توصیف شود؛ «عنصر هوشیاری» است. برای شکستن دیوار بی‌اعتمادی اشاره شده، دلایل بسیار است و برای باقی ماندن آن تنها می‌توان به تداوم تردید و ترس تروییکا از آمریکا و رژیم اسرائیل بسنده کرد.
شکستن این دیوار بی‌اعتمادی می‌تواند برای دو طرف دستاور‌های ملموسی در پی داشته باشد که بازار بکر ایران و سرمایه‌گذاران در تنگنای اروپا تنها یکی از آنهاست. بازگشت عنصر اعتماد به روابط دو کشور با توجه به سیگنال‌هایی که حکایت از بازی‌نکردن اروپا در زمین ترامپ وجود دارد؛ می‌تواند این قاره را در منطقه خاورمیانه هم به جایگاه پیشین خود بازگرداند تا ترامپ تنها میدان‌دار این عرصه نباشد.
برای اتحادیه اروپا و به ویژه سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه زمان به سرعت در حال گذار است و آمار‌ها از عقب ماندن این قاره در مسابقه توسعه در برابر قدرت‌های نوظهوری، چون هند و اندونزی و حتی برزیل دارد. از این رو رسیدن به مجموعه‌ای از خواسته‌های مشترک با ایران می‌تواند هم از نظر سیاسی آنها را به میدان برگرداند و هم راه‌های اثرگذاری در عرصه اقتصاد را به روی پایتخت‌های اروپایی باز کند.