خلیج فارس: ماه مبارک رمضان امسال برای دومین سال پیاگی تقارنی از بهار طبیعت و قرآن است که مردم در مناطق مختلف کشور و بویژه استان بوشهر نیز با یک پیشینه‌ای غنی، آداب و رسوم خاص خود را در این ایام به بجای می آوردند.
به گزارش خلیج فارس، در استان بوشهر بیشتر این آیین‌ها جلوه‌ای از حضور مردمان و بویژه جوانانی مومن و خداجو است که هر کدام به طرقی سعی بر بزرگداشت این ایام معنوی دارند.
تقارن ماه مبارک رمضان و عید باستانی نوروز جلوه‌ای زیبا از معنویت و بهار طبیعت است که حلاوت و شیرینی ماه مهمانی خداوند را برای روزه داران دوچندان کرده است، با همه این حلاوت برخی از آداب و سنن که بخشی از فرهنگ این و مرز و بوم را شامل شده کمرنگ شده و یا در حال رنگ باختن که می‌طلبد دستگاه و نهادهای ذیربط برای زنده نگه داشتن آن پیشگام شوند.
در استان بوشهر یکی از شاخص‌ترین آداب روزهداران خواندن دسته جمعی قرآن است که از گذشته‌های دور تا کنون همچنان پررونق باقی مانده است.
مقابله خوانی قرآن یکی از سنت‌های دیرینه بوشهری‌ها در ماه بهار قرآن است که این آیین معنوی ساعتی پس از صرف افطار در حسینیه ها، مساجد، تکایا و برخی منازل برگزار می شود.
در ماه مبارک رمضان مجالس مقابله خوانی قرآن کانونی گرم از روزه‌دارانی است که از شب آغاز ماه رمضان تا شب عید فطر این آیین را به صورت پیوسته و مستمر اجرا می‌کنند.
مردم در آیین مقابله خوانی قرآن کریم در هر کدام از شب های ماه مبارک رمضان یک جزء از قرآن کریم را تلاوت می کنند که این تلاوت با مشارکت حضار است و به طوری که در هر شب چندین نفر قاری قرآن را با صوت و لحنی زیبا تلاوت می‌کنند.
روزه داران استان بوشهر نیز به طور معمول در افطارها غذایی سبک از جمله «کماچ» و «گرده» که نوعی نان های شیرین سنتی استان است، آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا، بامیه و حلوای انگشت پیچ و در سحر نیز از غذاهای معمول خود که بیشتر یک وعده غذایی مانند ناهار است، صرف می کنند.
در سفره سحری بوشهری ها غذاهای متنوع از ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر مورد استفاده روزه داران قرار می‌گیرد.
نحوه به جا آوردن اعمال سحر و خوردن سحری در شهرها و روستاهای مختلف و میان خانواده‌ها یکسان نیست و تفاوت‌هایی دارد، اما در خوردن سحری آنچه بیشتر معمول و متداول است از این قرار است: قریب 2 ساعت به سحر مانده اهل خانه از خواب بیدار می‌شوند و قبل از هر کار وضو می‌گیرند زیرا عقیده دارند به جا آوردن اعمال سحر و خوردن سحری با وضو ثواب بیشتری دارد.
به غذای مخصوص سحر، سحری می‌گویند و قبل از فرارسیدن صبح باید دهان را شست و تمیز کرد، دندان‌ها را با خلال دندان تمیز می‌کنند و مسواک می‌زنند تا ریزه‌های غذا لای دندان‌ها نماند و سبب باطل شدن روزه نشود.
” دم دم سحری ماه رمضان” یکی از آیین های سنتی و قدیمی استان بوشهر است که بیشتر در محله های قدیمی شهر بوشهر (چهار محل) برای بیدار شدن روزه داران رایج بوده است.
در گذشته های دور که امکاناتی مانند ساعت زنگ دار، تلفن همراه و رادیو و تلویزیون برای بیدار شدن مردم وجود نداشت چهار تا پنج تن از جوانان در پیش از سحری مردم را با صدای “دمام ” از خواب بیدار می کردند تا خود را مهیای پخت و صرف وعده سحری کنند.
واژه دُم دُم سحری در اصل دَم سحری است یعنی دَم سحر، وقت سحر یا نزدیک به سحر است افرادی که دم دم سحری اجرا می کردند و شعرهایی را در وصف ماه رمضان می‌خواندند.
در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی شد، فقط دعایی خوانده می شد و با تک تک زدن (دق الباب) چون همه درهای منازل از جنس چوب بود مردم را در هنگام سحر با دق الباب بیدار می کردند و بعدها کم کم دمام به عنوان یکی از آلات موسیقی به آن اضافه شد.
شعرهایی که در این آئین خوانده می شود شامل «محمد یا رسول الله»، «علیاً یا ولی الله»، «السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام»، «هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام»، «آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه»،« رحیم الله لدنهُ»، «جمیعاً النّار و العذاب»،« عبادالله ذکرالله یرحم کم الله»، «لا اله الا الله»، «یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون» است.
علاوه براین شعر فارسی آن نیز با این عبارت ‘خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری ‘ˈ در این آئین خوانده می شود.
هم اکنون در بعضی از محله های قدیمی شهر بوشهر از جمله محله های دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و برخی از محله های قدیمی دیگر هنوز آیین دم دم سحری به شکل نمادین برگزار می شود.
شعرهای این آیین در شب های اول و آخرماه رمضان فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که شبهای اول خوانده می شود “السلام یا شهر رمضان” ولی در شب آخر خوانده می شود “الوداع یا رمضان” و هر سلامی که در شعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.
ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه زنی نواخته می شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و در همان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون این که از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند.
نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و 10 تا 15دقیقه قبل از اذان به کار خود پایان می دهند.خوردن سحری نوازندگان بیشتر قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا در طول روز دچار تشنگی نشوند.
یکی دیگر از آئین هایی که بعنوان میراث ملی ناملموس استان بوشهر ثبت ملی شده است آئین شبانه ‘ˈگلی گشو’ˈ، ‘گره گشو’ˈ یا ‘ˈگره گشای’ˈ است، طوریکه در شب 15 ماه مبارک رمضان در میان مردم برگزار می شود.
مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، برداشتن مانع و آسان شدن کار است هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه هایی از آن را می توان در برخی شهرستان های استان بویژه در روستاها دید.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته های مختلف که عمده آنان از بچه های فقیر تشکیل می شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیر ˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می دهند، مردم نیز با ریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می کنند.
بیشتر خانواده ها 2 روز پیش از برگزاری این آئین، مقداری گندم خیس می کنند و در روز چهاردهم گندم ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
کودکان از در هر خانه ای که با دست پر برمی گردند آواز’ خونه گچی پر همچی’ˈ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای’ خونه گدا هیچیش ندا’ˈ یا ‘ˈخونه گدا خیرش ندا’ˈ را سر می دهند.
مراسم احیا و روضه خوانی در ایام شهادت حضرت علی (ع)پس از آیین گره گشو که در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می شود با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب های قدر مراسم قرآن برسرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود بازمی گردند.
یکی دیگر از آیین هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است.این آیین با حضور دسته‌های سینه زنی و سنج دمام با شور و هیجان خاصی در بوشهر برگزار می شود.
آداب و رسوم خاص بوشهری‌ها در تقارن بهار طبیعت و قرآن/ تصاویر
عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت‌های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر با وجود شیوه های جدید عزاداری همچنان عزاداری مورد علاقه مردم این استان است و به عنوان یکی از میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است. این نوع سینه زنی به صورت دایره ای است و مداح در میان سینه زنان مداحی می کند و به صورت مواج و دایره ای به سینه زدن مشغول می شوند که بسیار تماشایی و غم انگیز برگزار می شود.
مراسم 27 رمضان
یکی دیگر از مراسم مهم استان بوشهر مراسم شب 27 رمضان و به روایتی شب قدر است که به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری در آئین های ماه مبارک رمضان، کودکان را برای خوردن سحری از خواب بیدار می کنند.غذای ویژه این شب شکر پلو با تخم مرغ یا مرغ است زیرا بچه ها غذای شیرین را دوست دارند.
عید تلخک
روز عید سعید فطر نیز مردم استان بوشهر همانند دیگر استان ها از صبح زود خود را برای خواندن نماز عید به مصلی و مسجد می رسانند. سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است به گونه ای که مردم حتی در خیابان ها در کنار هم می ایستند و نماز می خوانند، بعد از برپایی نماز عید فطر و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آیین عید تلخک را بجا می آورند.
در آیین عید تلخک که در روز عید فطر برگزار می شود کسانی که در از ماه رمضان سال گذشته تا امسال عزیزی از دست داده اند مراسم می گیرند و مردم با حضور در این مراسم و پذیرایی با مسقطی یا رنگینک یاد آن مرحوم را گرامی و با بازماندگانشان همدردی می کنند.
همچنین رفتن به آرامستان ها و خواندن فاتحه برای درگذشتگان یکی دیگر از آیین هایی است که مردم استان بوشهر آن را بجا می آورند.
در روز عید فطر، پس از نماز عید نوازندگان دم دم سحری، دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می کنند و بر در هرخانه ای، چند لحظه می ایستند به صاحبخانه و اهل منزل، عید مبارک می گویند. صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه درسحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند.این نه به خاطر حق الزحمه آنان است بلکه از قدیم این عیدی دادن مرسوم بوده و هیچ اجباری در آن نیست.نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را برای مصرف خود استفاده نمی کنند و همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم نیازمند و مستحق می دهند.