رحمان قهرمان پور

خلیج فارس: رحمان قهرمان‌پور، تحليلگر انتخابات و سياست خارجي طی یادداشتی در دنیای اقتصاد نوشت: انتخابات ریاست‌جمهوری با مشارکت حدود ۴۰ درصد مردم به دور دوم کشیده شد و آقایان پزشکیان و جلیلی در دور دوم با یکدیگر رقابت خواهند کرد. یک برداشت ساده و اولیه از این نتیجه آن است که تشکیلات و نه نامزد نقش اصلی را در پیروزی این دو نامزد داشتند. با عنایت به فرصت کم و زودهنگام بودن انتخابات، نقش نامزدها در کمپین برجسته نشد. کم اثر شدن مناظره‌های تلویزیونی موثرترین عامل در این مورد بود.

انبوه برنامه‌های تلویزیونی برای نامزدها و شکل نامناسب مناظره تلویزیونی و زمان پخش آن‌ها باعث شد نامزدها حضور رودررو با مردم نداشته باشند. یعنی هم تلویزیون به دلایل مختلف نتوانست مشارکت را افزایش دهد و هم نامزدها فرصت لازم را برای تشکیل ستادها و رفتن به متن جامعه نداشتند. در نتیجه تشکیلات اصولگرایی و اصلاح‌طلبی به بازیگران اصلی تبدیل شدند.

البته دکتر پزشکیان به دلیل داشتن رای جغرافیایی (نه قومی) در شمال غرب کشور، رای شخصی خوبی داشت، اما بدون کمپین تشکیلات اصولگرایان و همراهی افرادی چون دکتر ظریف و تشکیلات اصلاح‌طلبی کار او بسیار سخت بود.

اما همان‌طوری که از ابتدا هم گفته بودیم این انتخابات سه قطبی بود و به دور دوم کشیده می‌شد. اجماع اصولگرایان می‌توانست تحت شرایط خاصی انتخابات را در دور اول تمام کند، اما این اتفاق هم نیفتاد. آرای اندک آقای پورمحمدی نشان داد که اثرگذاری برنامه‌های تلویزیونی و مناظره‌ها تا چه اندازه کم و محدود بوده است و این بر خلاف فرض دست‌اندرکاران صداوسیما بود که تصور می‌کردند این نهاد توان مشارکت‌آفرینی را دارد.

قالیباف در مشارکت بالای ۵۰ درصد شانس رفتن به دور دوم را داشت. زیرا سقف رای سازمان‌دهی شده اصولگرایان زیر ۳۵ درصد بود. اما این اتفاق هم بر خلاف نظرسنجی‌ها نیفتاد. متاسفانه در این دوره از انتخابات نظرسنجی‌ها سیاسی و بنابراین بی‌اعتبار شد. اغلب این نظرسنجی‌ها حداقل مشارکت را ۴۵درصد اعلام کرده بودند!

اما معنای این نتایج از نظر جامعه‌شناسی سیاسی چیست؟ نکته اول این است که رای‌دهنده عمیقا سرخورده است. در شرایط سرخوردگی سیاسی، رای‌دهنده از نامزدهای خارج از سیستم یا اصطلاحا غیرخودی استقبال می‌کند (مثل انتخابات اخیر آرژانتین و انتخابات پارلمانی بریتانیا در ۲۰۱۲). اما تقریبا همه نامزدهای این دوره به نوعی درون سیستم بودند. پیام تغییر هیچ کدام از آن‌ها برای رای‌دهنده سرخورده و البته خشمگین باورپذیر نبود.

نکته دوم این است که الگوی انتخابات ۱۴۰۲ مجلس به نوعی تکرار شد. قشر کم‌درآمد جامعه به خاطر فشار روزافزون زندگی، قشر متوسط جامعه به خاطر فقر روزافزونش و کاهش کیفیت معیشت خود در انتخابات ۱۴۰۲ مشارکت بالایی نداشت. اصولگرایان به دلیل همین مشکلات اقتصادی حتی نتوانستند آرای طبقات پایین جامعه را هم جذب کنند. اصلاح‌طلبان هم برای طبقه متوسط رو به فقیر شدن پیام ویژه‌ای نداشتند. جز عده معدودی از اصلاح‌طلبان بقیه آن‌ها نه در میان نسل جوان شناخته شده‌اند و نه اعتبار لازم را دارند.

من به همین دلیل در ابتدای رقابت‌های انتخاباتی تاکید داشتم که استراتژی دوقطبی‌سازی اصلاح‌طلبان جواب نخواهد داد. بدنه بسیج‌کننده اصلاح‌طلبان در جامعه نظیر جنبش دانشجویی و زنان و فعالان مدنی از عملکرد اصلاح‌طلبان و حمایت نشدن از سوی آن‌ها در سال‌های اخیر ناراحت و سرخورده بود. گو اینکه مطالبات زنان هم انعکاسی در کمپین اصلاح‌طلبان نداشت. خلاصه اینکه مطالبات بخش وسیعی از جامعه در کمپین نامزدها جایگاهی نداشت و دیده نشد و بنابراین آن‌ها انگیزه زیادی برای مشارکت پیدا نکردند.

ما در انتخابات مجلس ۱۴۰۲ افزون بر کانون نارضایتی سنتی در استان‌های مرزی و دارای اقلیت قومی و مذهبی، شاهد ظهور یک کانون جدید نارضایتی در استان‌های مرکزی کشور از جمله اصفهان و البرز بودیم و برای نخستین بار نرخ مشارکت در این استان‌ها با نرخ مشارکت در استان کردستان تقریبا برابر شد.

در انتخابات دیروز هم این کانون دوم نارضایتی همچنان فعال بود و به صحنه نیامد. کاهش مشارکت در همه استان‌ها جز قم و تهران به خوبی این فرضیه را اثبات می‌کند. اگر ریشه نارضایتی در کانون سنتی اعتراض مسائل سیاسی و قومی و مذهبی است در کانون دوم اعتراض با پیامدهای منفی ناشی از توسعه نامتوازن در قزوین، اصفهان، اراک و برخی شهرها مواجهیم. اراک بیشترین میزان سرطان و آلایندگی و اصفهان بیشترین میزان فرونشست زمین را دارد. فیلم اعتراض شهروند اصفهانی به ظریف دقیقا نشان داد، چرا استان‌های مرکزی ناراضی‌اند. مسائل این استان‌ها در کمپین هیچ یک از نامزدها بازتابی نداشت. نامزدهای اصولگرا به جز قالیباف حتی حاضر نبودند بپذیرند که در اداره کشور مشکل وجود دارد و مردم ناراضی‌اند.

اکنون که پزشکیان و جلیلی به مرحله دوم رفته‌اند شرایط رقابت قدری متفاوت شده است. رقابت دو نامزد همواره برای رای‌دهنده جذاب‌تر است و نامزدها فرصت بیشتری برای رساندن پیام خود دارند. در این مرحله حمایت قالیباف از آقای جلیلی می‌تواند شانس او را بیشتر کند، اما بر اساس قاعده انتقال رای، این حمایت منجر به انتقال کامل سبد رای قالیباف به جلیلی نخواهد شد.

تقریبا نصف سبد رای قالیباف به سمت پزشکیان خواهد رفت و حدود ۴۰ درصد سبد وی به جلیلی رای خواهد داد. اما نکته مهم‌تر این است که رقابت به سمت منتهی‌الیه دو طیف منتقل می‌شود. یعنی اصولگرایان تند در برابر اصلاح‌طلبان تحریمی قرار می‌گیرند. تجربه نشان داده است که در این حالت معمولا نامزدهای اصولگرا شانس اندکی برای پیروزی دارند چون سبد رای آن‌ها محدود است و شامل آرای مردد نمی‌شود.

از طرف دیگر با شفاف‌تر شدن مواضع جلیلی در مناظره‌های دور دوم ترس طبقه متوسط از او بیشتر شده و تمایل آن‌ها به مشارکت افزایش خواهد یافت. تشکیلات اصلاح‌طلبان هم یک هفته برای حضور در جامعه و اقناع حامیان سرخورده خود فرصت دارد. بنابراین از نظر معادلات کمپینی مسیر پیروزی پزشکیان راحت‌تر از جلیلی است (اگر پزشکیان و قالیباف به دور دوم می‌رفتند این‌گونه نمی‌شد و رقابت‌عدم قطعیت بیشتری داشت).

کمپین پزشکیان باید همه توان خود را برای افزایش مشارکت به کار گیرد تا بتواند بخش از کسانی را که در دور اول رای نداده‌اند پای صندوق رای بیاورد. اصلاح‌طلبان باید با بدنه ناراضی خود گفت‌وگو کنند. نشان دهند که از درد و رنجی که این سال‌ها بر آن‌ها رفته است آگاهند. عذرخواهی از بابت کم‌کاری و به رسمیت شناختن ناراحتی آن‌ها شاید بتواند بخشی از رای‌ندهندگان دور اول را پای صندوق بیاورد.

تعداد زیادی از اصلاح‌طلبانی که در ستاد پزشکیان هستند، در سال‌های اخیر فقط پست و سمت و قدرت خود را از دست داده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها که در خیابان و شبانه‌روز برای اصلاح‌طلبان رای جمع می‌کردند، زندگی‌شان، شغلشان و آینده‌شان را از دست داده‌اند. میان این دو تفاوت از زمین تا آسمان است. سیاست فقط معامله نیست. جسارت مدنی هم هست. بخشی از بدنه اصلاح‌طلب بر این باور است که اصلاح‌طلبان برای آن‌ها رفیق نیمه‌راه بودند.

اصلاح‌طلبان هر زمان در قدرت نبوده‌اند به آن‌ها گفته‌اند از ما حمایت کنید تا به قدرت برسیم و موقعیت شما را بهتر کنیم. هر زمان هم در قدرت بوده‌اند گفته‌اند قانون دست ما را در حمایت از شما بسته است. اصلاح‌طلبان یک هفته فرصت دارند تا این خیل عظیم سرخوردگان را پای صندوق رای بیاورند و روش‌های قدیمی و تکراری در این مورد دیگر جواب نمی‌دهد.

خلیج فارس: رحمان قهرمان پور نویسنده و پژوهشگر روابط بین الملل در دنیای اقتصاد نوشت:

اگر پزشکیان و جلیلی راهی دور دوم شوند؛ اصلاح‌طلبان در یک هفته آتی تلاش خواهند کرد فضا را دو قطبی کرده و با ایجاد ترس طبقه متوسط را پای صندوق رای بیاورند. اما در صورتی که پزشکیان و قالیباف به دور دوم بروند فرمول رقابت قدری متفاوت شده و رقابت در مرکز سیاسی شکل خواهد گرفت.

در این حالت امکان شکل‌گیری دو‌قطبی کمتر است، چون ترساندن طبقه متوسط شهری از قالیباف دشوار است. در این سناریو رقابت نزدیک خواهد بود؛ چون هر دو نامزد در میان آرای مردد موقعیت خوبی دارند. اما اصلاح‌طلبان به انتقادات خود از قالیباف خواهند افزود تا آرای قطعی منفی او را فعال کنند.

معمولا نرخ مشارکت در دور دوم در انتخابات مجلس کمتر می‌شود، اما در انتخابات ریاست‌جمهوری این‌گونه نیست و گاهی نرخ مشارکت بیشتر هم می‌شود. یکی از دلایل داغ نشدن تنور انتخابات در مرحله نخست، مناظره‌های تلویزیونی و تغییر مکرر شکل مناظره بود که در کنار تعدد نامزد‌ها مانع از شکل‌گیری مناظره داغ و تشویق آرای مردد به رای دادن شد. چون در دور دوم مناظره‌ها دو نفره است، بنابراین مواضع و تفاوت نامزد‌ها شفاف‌تر می‌شود و این می‌تواند مشارکت را تا حدی افزایش دهد.

نکته جالب توجه در میزان مشارکت تاثیر دما بر میزان مشارکت است. در کشور‌هایی مثل ایران که در تابستان دمای هوا زیاد است افراد در ساعات گرم کمتر به پای صندوق رای می‌روند؛ بنابراین تمدید زمان رای‌گیری و خنک‌تر شدن هوا می‌تواند باعث افزایش مشارکت در قیاس با ساعات اولیه رای‌گیری شود.

اما در کل هوای بسیار گرم باعث می‌شود مشارکت، اندکی (کمتر از نیم درصد) کاهش یابد. در رقابت نزدیک این رقم در ایران حدود ۳۰۰ هزار رای است که اثرگذار است. اکنون باید منتظر اعلام نتایج باشیم. در صورتی که انتخابات در دور نخست تمام نشود نامزد‌ها در دور دوم به مراتب خسته‌تر خواهند بود و بنابراین توان فیزیکی نامزد‌ها در کارزار انتخاباتی دور دوم خیلی مهم است. هنوز معلوم نیست چند مناظره برگزار می‌شود. اما اگر تعداد مناظره‌ها کم باشد سفر‌های استانی نامزد‌ها بیشتر می‌شود و این هم در افزایش مشارکت در دور دوم موثر است.

بر خلاف انتخابات دور دوم در سال ۸۴ که یک نامزد با رای قطعی منفی بالا (مرحوم هاشمی) وجود داشت و شکست دادن او به این دلیل راحت بود، امسال جز قالیباف که رای قطعی منفی در حدود ۱۰-۱۵ درصد دارد، دو نامزد دیگر رای قطعی منفی بسیار کمی دارند؛ بنابراین فرمول پیروزی در دور دوم تکیه بر آرای قطعی منفی نخواهد بود.

جلیلی با آنکه رای قطعی منفی اندکی دارد، ولی به خاطر مواضع سیاسی خود برای طبقه متوسط شهری جذابیت چندانی ندارد و ایجاد دوقطبی با او آسان‌تر است. در دور دوم حتی ممکن است سلبریتی‌ها و هنرمندان هم وارد صحنه شده با افزایش مشارکت کنند. چون در دور اول وارد انتخابات نشدند.

خلیج فارس: رحمان قهرمان‌پور تحليلگر انتخابات و سياست خارجي طی یادداشتی در دنیای اقتصاد نوشت: بر اساس معادلات کمپینی رقابت قالیباف و جلیلی برای دوم شدن در مرحله نخست خیلی نزدیک است و در حاشیه خطای نظرسنجی‌هاست.

اصلاح‌طلبان درصدد بودند در همان مناظره اول از طریق حمله پورمحمدی به جلیلی انتخابات را به سرعت دوقطبی کنند. اما جلیلی و سایر نامزدهای اصولگرا وارد این بازی نشدند. اما در مناظره چهارم سرانجام این اتفاق افتاد. اتفاقی که به ضرر قالیباف و جلیلی و به نفع پزشکیان بود.

ظاهرا جلیلی می‌خواست از این طریق جدی بودن خود را در رقابت نشان دهد، اما مانند سال ۹۲ به قطبی شدن انتخابات کمک کرد.

تصویر نهایی و کلی در این مناظره ترساندن طبقه متوسط شهری از پیروزی احتمالی جلیلی بود و این اتفاق تا حدی رخ داد و اصلاح‌طلبان در ادامه از طریق کمپین‌ها و میتینگ‌ها این ترس را برجسته کرده و مشارکت را در انتخابات افزایش خواهند داد.

البته یک نکته مهم این است که داغ نشدن مناظره پنجم مانع از آن شد دوقطبی کامل شکل بگیرد. اگر دو قطبی کامل شکل می‌گرفت می‌شد از رفتن پزشکیان و جلیلی به دور دوم سخن گفت، اما الان درباره نفر دوم مرحله اول‌عدم قطعیت وجود دارد.

بر اساس معادلات کمپینی رقابت قالیباف و جلیلی برای دوم شدن در مرحله نخست خیلی نزدیک است و در حاشیه خطای نظرسنجی‌هاست. اما بر اساس همین معادلات اگر جلیلی به دور دوم برود بازنده خواهد شد؛ مگر آنکه مشارکت زیر ۴۰ درصد باشد و طبقه متوسط شهری رای ندهد. در غیر این صورت پزشکیان برنده است.

احتمال وقوع این سناریو یعنی مشارکت پایین اندک است، زیرا طبقه متوسط نگران شده است و پزشکیان هم از دست‌اندازهای کمپین در حال عبور است و آرای او در روزهای آینده سیر صعودی خواهد داشت.

اما در صورتی که قالیباف و پزشکیان به دور دوم بروند پیروزی نامزد اصلاح‌طلبان قطعی نیست. زیرا سبد رای آن‌ها تا حد قابل توجهی مشترک است. ضمن اینکه در این حالت اکثریت اصولگرایان و آرای تکلیفی اصولگرا به قالیباف رای خواهند داد.
در دو روز آینده نحوه حضور نامزدها در جامعه و میتینگ‌ها و تجمعات آن‌ها می‌تواند بر مشارکت اثرگذار باشد، اما اگر اصولگرایان اجماع نکنند بعید است انتخابات در دور اول تمام شود.

در جامعه، اصلاح‌طلبان دست برتر را در کمپین دارند ضمن اینکه انگیزه آن‌ها هم بیشتر از اصولگرایان است. اصولگرایان از نظر تشکیلاتی متکثرند و یکدست نیستند و بسیج انتخاباتی آن‌ها شکل متفاوتی دارد. آن‌ها عموما در شهرها و روستاها و نیز استان‌های محروم فعال‌اند. اما با توجه به وضع اقتصادی ما شاهد کاهش مشارکت این گروه‌ها در انتخابات خواهیم بود.

اینجا جایی است که قالیباف امتیاز بیشتری نسبت به جلیلی دارد. یعنی رای او در میان طبقه متوسط شهری بیشتر از جلیلی است و طبقه متوسط چندان از او نمی‌ترسد. عدم قطعیت در رفتن جلیلی یا قالیباف به دور دوم از اینجا ناشی می‌شود. اما هنوز باید منتظر بمانیم. چهارشنبه و پنج‌شنبه ممکن است برخی نامزدهای اصولگرا انصراف دهند و باید اثر آن‌ها را بر رقابت‌ها بررسی کنیم. فعلا رفتن انتخابات به دور دوم قطعی است.

خلیج فارس: رحمان قهرمان پور، تحلیلگر کمپین های انتخاباتی درباره مناظره چهام کاندیداها می گوید: اشتباه مهلک جلیلی و افتادن در تله پورمحمدی و ادامه این اشتباه توسط زاکانی کار اصول گرایان را دشوار کرد. اگر پزشکیان پیام معتبری درباره برجام داشت و قالیباف هم وارد دعوای برجام شده بود ،کانونی شدن برجام قطعی بود. اما این اتفاق نیافتاد. باید منتظر فردا بود.

به گزارش «انتخاب»، او در چند توییت در این خصوص نوشت:

مناظره چهارم داغ شد. جلیلی به سمت دو قطبی شدن حرکت کرد. پورمحمدی تقریبا نقش ولایتی در ۹۲ را ایفا کرد و دعوا حول برجام شکل گرفت. دو عامل باعث شد دو قطبی کامل نشود: کرسنت و پیام معتبر نداشتن پزشکیان در برجام. اصول گرایان در دام اصلاح طلبان افتادند.

رقابت از مرکز به منتهی الیه منتقل می شود. فردا یا این حرکت کامل می شود یا بازی به مرکز بر می گردد. خطای راهبردی جلیلی و افتادن در بازی انحرافی پور محمدی کار اصول گرایان را سخت کرد.

قبلا گفته بودم که پورمحمدی می خواست در‌مناظره اول نقش ولایتی ۹۲ را بازی کند. در مناظره امشب این اتفاق افتاد.

اشتباه مهلک جلیلی و افتادن در تله پورمحمدی و ادامه این اشتباه توسط زاکانی کار اصول گرایان را دشوار کرد. اگر پزشکیان پیام معتبری درباره برجام داشت و قالیباف هم وارد دعوای برجام شده بود ،کانونی شدن برجام قطعی بود. اما این اتفاق نیافتاد. باید منتظر فردا بود.