جمشید افرندید

انسان موجودی اجتماعی است و این را شواهدی از هزاران سال زندگی اجتماعی او با همنوعانش بازگو می‌کند.

انسان یا زندگی اجتماعی را انتخاب کرده یا بنا به تکامل ژنتیکی از ابتدا گرایش به زندگی با گروهی از همنوعان خود داشته، در هر دو صورت هزاران سال از زندگی اجتماعی انسان بر کره زمین می‌گذرد و در این مدت دراز، مجموعه بزرگی از تجربیات این مدل زیستن را اندوخته و بکار بسته است. هزاره های نخستین زندگی اجتماعی انسان ساده و به دور از ارتباطات پیچیده بوده اما به مرور بر این پیچیدگی ها افزوده شده و ارتباطات درون گروهی و برون گروهی متعددی شکل گرفته و تکامل یافته و امروز ما با جامعه انسانی بسیار گسترده و به غایت پیچیده هم در ساخت و هم در روابط روبه رو هستیم.

کنش های اجتماعی یعنی رفتارهای افراد جامعه در مقابل پدیده های اجتماعی و رفتارهای دیگر اعضا، در یک اجتماع انسانی همیشه وجود داشته و بدون وجود کنش ها و واکنش ها و کنشگران فعال حرکت و پویایی اجتماعی متوقف و جامعه انسانی مضمحل خواهد شد.

کنشگر یا فعال اجتماعی فردی است که به شکل فعال در تحولات، تغییرات اجتماعی شرکت می‌کند. این افراد با اعتقادات، ایدئولوژی‌ها، عقاید و اهداف خاص خود به تشکیل و تغییر جوامع و فرهنگ‌ها کمک می‌کنند.

کنشگران اجتماعی می‌توانند در زمینه‌ها و سطوح مختلف فعالیت نمایند، مثلاً، برخی افراد ممکن است در حوزه‌های سیاسی و فعالیت‌های حزبی، حقوق بشر، محیط‌زیست، تربیت و آموزش، فرهنگی، ترویج هنر و ادبیات، و دیگر زمینه‌های اجتماعی فعالیت داشته‌ باشند. همانگونه که زیست انسان و طبیعتی که در آن زندگی می‌کند در حال تغییر و تحول است و پویایی و حرکت دارد اجتماعات انسانی نیز اگر از تکاپو و حرکت رونده و روبه جلو خالی شوند دچار مرگ و اضمحلال می‌شوند. حرکت و پویایی اجتماعی در اجتماعات انسانی را کنشگران اجتماعی با فعالیت های خود رقم می‌زنند.

این افراد می‌توانند تاثیرات بزرگی بر روند توسعه و پیشرفت جامعه داشته باشند؛ این تاثیرگذاری ها از طرق مختلفی همچون انتشار کتاب و مقاله، ایجاد تغییرات قانونی از طریق تعامل با نهادهای قانون گذار، استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای شکل دهی به تفکرات اجتماعی، شرکت در گفتگوها و جلسات عمومی، انجام می‌شود.

وظایف کنشگر اجتماعی چیست؟

تشکیل گروه های همفکر و هم عقیده و تدوین راهکارهای خلاقانه و جدید برای دستیابی به اهداف گروه یکی از پایه ای ترین وظایف فعالان و کنشگران اجتماعی است.

آگاه سازی اجتماعی از طریق آموزش یکی از ارکان اصلی فعالیت های کنشگرانه است زیرا بسیاری از معضلات، مشکلات و کاستی ها ناشی از عدم و یا ضعف آگاهی افراد جامعه است که فعال اجتماعی می‌تواند با آگاه سازی از طریق برگزاری کلاس های آموزشی به رشد و توسعه کمک کند. کنشگران اجتماعی باید قادر باشند مسائل و مشکلات اجتماعی را تحلیل کنند که شامل مطالعه، تحلیل داده‌ها، تجزیه و تحلیل سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی و سازمان‌ها می‌شود.

این تحلیل ها میتواند در بسیاری از امور به بهبود اجتماع و رشد و توسعه منتهی شود. کنشگران اجتماعی می توانند پروژه‌های اجتماعی همچون پروژه‌های مرتبط با آموزش، سلامت، محیط زیست، خدمات اجتماعی،حقوق بشر را توسعه‌ داده‌ و اجرا کنند تا به تغییر و بهبود در جامعه برسند.

نظارت بر حسن انجام قوانین توسط سازمان ها و نهادهای دولتی یکی از مهم ترین وظایف یک کنشگر اجتماعی است. سازمان های اداری و سیاسی با وجود کنشگران اجتماعی پویاتر و فعال‌تر عمل خواهند نمود و کاستی ها و کمبودهای موجود در این ارگان ها را میتوان به مدد فعالین اجتماعی جبران نمود.

آثار و بقایای باستانی و تاریخی هر منطقه اعم از منقول و غیرمنقول شناسنامه بی بدیل و غیرقابل خدشه ای است که حفظ و نگهداری از آنها وظیفه همه افراد جامعه است. امروزه با رشد سرسام آور تکنولوژی و به تبع آن گسترش شهرهای مدرن و گسست های فرهنگی اجتماعی ناشی از این تحولات افسارگسیخته، لزوم حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی باقیمانده از اعصار گذشته را دوچندان کرده است.

تمدن عصر جدید همانطور که یکی از باشکوه ترین و کاملترین مدنیت ها از بدو خلقت بشر بر روی کره خاکی است به همان اندازه پتانسیل بالایی برای تخریب خود از درون دارد؛ زیرا هیچگونه آثار و ابنیه ای از خود به جای نمی‌گذارد و تقریبا هیچ لایه باستانی سکونتی در این تمدن تشکیل نمی‌شود و بایگانی ابنیه و آثار تقریبا هیچ محل اعرابی ندارد‌؛ به عنوان مثال هر کس قصد داشته باشد ساختمان جدیدی بسازد ساختمان قبلی را کاملا از پی خاکبرداری می‌کند و مثل قبل روی لایه های قبل نمی‌سازد و این مساله باستان شناسان را به این حقیقت رهنمون کرده که در آینده محققین سیرتحول تاریخی را نمیتوانند با مطالعه لایه های طبقه بندی شده انجام دهند.

پس همه ما به عنوان مردمی که در گذرگاهی بین تلاقی دو دوره مهم قرار گرفته ایم وظیفه ای سنگین تر از بقیه ادوار تاریخی داریم. اگر نگاه اجمالی به اقدامات کشورهای توسعه یافته در زمینه صیانت از آثار تاریخی خود بکنیم متوجه می‌شویم این کشورها که بعضا گذشته بسیار درخشانی هم نداشته اند( عده ای از کشورهای حوزه اسکاندیناوی ورود به دوره مدنیتشان به چند سده قبل برمیگردد) تلاش زیادی برای نگهداری از این آثار داشته اند؛ اقداماتی نظیر گنجاندن درس باستان شناسی در درس های دوره های ابتدایی و متوسطه برای آشنایی نسل های جدید، کاوش محوطه های باستانی و نگارش مقالات متعدد برای معرفی جهانی آثار خود، مرمت و تغییر کاربری و احیای بسیاری از بناهای تاریخی، تبلیغات گسترده برای جذب گردشگر و تقویت سمن های دوستدار میراث فرهنگی از اقداماتی است که کشورهای توسعه یافته برای حفاظت از آثار خود انجام می‌دهند.

ما مردم ایران به عنوان ساکنان یک کشور تاریخی که جز ده کشور اول دارای آثار و ابنیه تاریخی است باید اهتمام بیشتری برای نگهداری از این آثار بی بدیل داشته باشیم. کشور ما ایران زادگاه اولین امپراتوری بزرگ دنیاست و موقعیت خاص جغرافیای آن باعث شده تا جز اولین مناطق مسکونی دنیا باشد که توسط انسان هوشمند برای زندگی انتخاب شده و خصوصیات منحصربفرد آن مردمان کوشا و هوشمندی را پرورش داده است تا طی هزاران سال با کسب تجربه و انباشت آن از طریق نسل های متمادی به درجه ای از تطابق و همزیستی با طبیعت برسند که نمونه آن را در کمترین جای دنیا می‌توان مشاهده کرد.

کوهستان های زاگرس مسکن اولیه ساکنان ایران زمین نه اینقدر سخاوتمند و پربار است که بدون دلیل ببخشد و نه آنقدر تهیدست و بخیل است که از خود براند، بلکه انسان را دعوت به چالش می‌کند و این چالش هاست که نطفه اولین اجتماعات متمدن را در درون خود پرورش داده و بارور کرده است. فرهنگهای ابتدایی با شیوه های معیشتی شکارورزي و گردآورندگان خوراک به سادگی اجتماعات اولیه انسانی اروپا نیستند بلکه دارای روش زندگی منحصربفردی برای سازگاری هر چه بیشتر با طبیعت و استحصال منابع محدود طبیعی هستند.

کوچروی و زندگی عشایری نیز در ایران از دیرباز رواج داشته و اجتماعات عشایری با مدل های کوچروی بسیار پیچیده نقش مهمی در سیر تحول و تکامل اجتماعی ایران بازی کرده اند (به عقیده محققین تشکیل حکومت های آغازین در شرق باستان، حاصل تکامل سازمان های سیاسی ای است که کوچروهای باستانی تشکیل داده بودند). همه این تلاش های مستمر دارای شواهد و آثار مادی و معنوی ای هستند که آیینه تمام نمایی از فنون، مهارت ها، ابتکارات، خلاقیت ها و برخوردهای اجتماعی فرهنگی آنان بوده است.

ناگفته نماند که در ابداع اینگونه آثار، گذشتگان ما از شرایط طبیعی حاکم در محل سکونتشان تأثیر زیادی پذیرفته اند‌ که این امر می‌تواند گره گشای بسیاری از مشکلات امروزی باشد به عنوان مثال استحصال و بهره برداری از منابع آبی در کشوری که به جز خطه شمالی آن دارای میانگین بارش پایینی است یکی از مشکلاتی است که می‌تواند با مطالعه روش های ابداعی پیشینیان تا حدود زیادی از اثرات مخرب کمبود آن کاست زیرا ساخت سد و بند برای کنترل آب های سطحی، حفر قنات، ساخت آب انبارها برای ذخیره آب در فصل های کم بارش، کاشت گیاهان بومی (سازگاری گیاهان بومی با آب و هوای منطقه باعث هدررفت کمتر آب و باروری بالاتر نسبت به گونه های غیر بومی می شود) همگی باعث شده تا پیشینیان ما زندگی به مراتب بهتر با بهره وری بالاتری را تجربه کنند.

امروزه یکی از راه های رسیدن به توسعه پایدار در کشور حفظ و نگاهداشت مواریث ارزشمند گذشتگان و نگهداری از آنان است تا در سایه مطالعات پژوهشگران پرده از رازهای گذشتگان برداشته شود و راهکارهای فنی آنان چراغ راه و روشنای طریق آیندگان در تعالی این زرزمین باشد و وظیفه کلیه دست اندرکاران اعم از سیاستگذاران، مدیران اجرایی، پژوهشگران و هنرمندان است که بطور واقع بینانه و آگاهانه به مسائل مربوط به میراث فرهنگی و حفاظت آنها برای دستیابی به توسعه پایدار در کشور بپردازند و نهایت تلاش و کوشش خود را در راه رسیدن به اهداف مورد نظر بنمایند.