خلیج فارس: دو روز پس از اعمال محدودیت‌های جدید برای سوختگیری، اخبار و مشاهدات میدانی حاکی از شلوغی جایگاه‌های عرضه بنزین است. اتفاقی که حالا به یک معمای غریب بدل شده. چرا پمپ بنزین‌ها در روز‌های گذشته شلوغ شده است؟ شلوغی پمپ بنزین‌ها در کلانشهرها، ممکن است اتفاق زیاد آزاردهنده‌ای نباشد. در کلانشهرها تعداد جایگاه‌های بنزین آنقدری هست که اگر یک جایگاه شلوغ باشد، جایگاه دیگری همان نزدیکی‌ها پیدا شود که صف کمتری داشته باشد. اما در شهر‌های کوچک و متوسط این اتفاق، به معضل بزرگی تبدیل شده است.
اعتماد نوشت: ویدیو‌ها و عکس‌های ارسالی از نقاط مختلف کشور نشان می‌دهد که شلوغی پمپ بنزین‌ها در روز‌های گذشته به اوج خود رسیده و صف خودرو‌هایی که برای سوختگیری منتظر می‌مانند در برخی موارد کیلومتری شده است. این‌ها در شرایطی است که وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش معتقدند همه‌چیز عادی است و مشکلی برای سوختگیری وجود ندارد. اما به هر حال، محدودیت‌های تازه برای سوختگیری، اثر روانی خود را بر جامعه گذاشته و حالا صف‌های مقابل جایگاه‌ها را طولانی‌تر کرده است.
دلیل اول: محدودیت در کارت سوخت جایگاه‌ها
به نظر می‌رسد دلیل اول این اتفاق را باید در محدودیت ایجاد شده برای سوختگیری با کارت مخصوص جایگاه‌داران جست‌وجو کرد. بخش بزرگی از تقاضاکنندگان، برای ذخیره کردن سهمیه ۶۰ لیتری ماهانه که با قیمت بسیار پایین ۱۵۰۰ تومانی عرضه می‌شود؛ از کارت سوخت جایگاه‌ها استفاده می‌کردند. اما از دو روز پیش، محدودیت‌هایی برای این دسته از کارت سوخت‌ها ایجاد شده است. این محدودیت‌ها چیز جدیدی نیست و پیش از این در نقاط مرزی هم برای کاهش میزان قاچاق سوخت انجام شده. اما «سراسری» شدن آن، حالا نوعی به هم ریختگی در توزیع بنزین ایجاد کرده است.
از دو روز پیش، کارت سوخت آزاد موجود در جایگاه‌ها مشمول محدودیت‌هایی شده و در هر نوبت با محدودیت سوختگیری به حجم ۱۵ لیتر، ۲۰ لیتر، ۳۰ لیتر و ۴۰ لیتر روبرو است. بنابراین کسانی که تا حالا از این حربه برای ذخیره کردن سهمیه ۱۵۰۰ تومانی سوخت بهره می‌بردند، مجبورند از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنند. در واقع، مسوولان حوزه توزیع بنزین با این ساز و کار، بخش تقاضا را به سمت مصرف هر چه سریع‌تر «سهمیه ارزان‌قیمت» هُل می‌دهند تا بعد از اتمام این سهمیه، سوختگیری با کارت شخصی هم با همان قیمت آزاد انجام بشود. بنا بر اظهارات مسوولان وزارت نفت، برنامه اصلی این است که تا پایان تابستان، ۹۰ درصد از سوختگیری با استفاده از کارت سوخت شخصی انجام شود.
دلیل دوم: محدودیت در کارت سوخت شخصی
بخش دوم این اتفاق جدید را باید به دلیل محدودیتی دانست که برای سوختگیری با کارت‌های شخصی اعمال شده است. باک بنزین ماشین‌ها عموماً ۳۰ تا ۴۰ لیتر گنجایش دارد و بر همین اساس، یک «سقف سوختگیری» ۳۰ لیتری برای هر کارت شخصی در نظر گرفته شده است. یعنی اگر کسی ۳۰ لیتر بنزین در باک خودرو بریزد، ۵ تا ۸ ساعت بعد می‌تواند دوباره سوختگیری کند.
برای وانت‌بار‌ها یا مثلاً تاکسی‌ها چنین محدودیتی چالش‌زا است. به ویژه برای شهر‌های بزرگی مانند تهران که بخش بزرگی از سوخت مصرفی، در ترافیک وحشتناک حاکم بر خیابان‌ها و حتی کوچه‌ها می‌سوزد و هدر می‌رود. همین الان بخش بزرگی از خودرو‌هایی که در کلانشهرها تردد می‌کنند، در استخدام تاکسی‌های اینترنتی هستند و این خودرو‌ها شاید در روز بیش از ۳۰ لیتر هم بسوزانند. بنابراین این دسته از خودرو‌ها باید روزی دو بار به سمت جایگاه‌های بنزین بروند که خود عامل تعیین‌کننده‌ای شده برای شلوغی پمپ بنزین‌ها. ضمن اینکه، در شهر‌های کوچک نیز این محدودیت به‌شدت تاثیر گذاشته است. در این شهرها، محدودیت سوختگیری ۱۵ تا ۲۰ لیتری اعمال می‌شود که کار را برای صاحبان خودرو سخت‌تر می‌کند.
دلیل سوم: معطلی برای کارت سوخت
عده‌ای هم هستند که کارت سوخت ندارند. یا کارت سوخت‌شان را فراموش کرده‌اند با خود بیاورند. یا به تازگی خودرو خریده‌اند و کارت سوخت‌شان در بوروکراسی اداری گیر کرده است. یا به هر دلیل دیگر باید از کارت سوخت جایگاه‌ها استفاده کنند. اما هر سکوی بنزین، یک کارت سوخت دارد. گاهی یک جایگاه بنزین، یک کارت سوخت دارد و همین کارت دست به دست می‌شود و مدت‌ها معطلی دارد که صف را طویل‌تر می‌کند.
دلیل چهارم: خرابی نازل‌ها
در این باره، خبرگزاری نزدیک به دولت هم یک دلیل دیگر آورده و نوشته است: از مدار خارج بودن نازل‌ها، منجر به افزایش طول صف و ایجاد ترافیک در پمپ بنزین‌ها می‌شود. حدود ۵۸ هزار نازل سوختگیری در جایگاه‌های عرضه بنزین در سراسر کشور وجود دارد که از این تعداد هم‌اکنون ۲ هزار و ۹۰۰ دستگاه از مدار خارج هستند.
دلیل خرابی این نازل‌های سوخت، عمدتا خرابی کارت‌خوان‌های نصب شده بر روی این نازل‌هاست. رضانواز، سخنگوی صنف جایگاه‌داران در این خصوص به خبرنگار تسنیم گفت: گاهی بیش از آنچه جایگاه‌های سوخت شلوغ باشند، شلوغ دیده می‌شوند و دلیل آن هم همین خرابی کارت‌خوان‌های سامانه هوشمند سوخت است که موجب شده نازل‌هایی که با این مشکل مواجهند از مدار خارج باشند.
وی افزود: ۲ سالی است که داریم به صورت پیوسته اعلام می‌کنیم که باید به وضعیت این کارت‌خوان‌ها رسیدگی شود. نواز خاطرنشان کرد: اینکه در برخی جایگاه‌ها مشاهده می‌کنیم تعدادی از نازل‌ها در مدار نیستند، فقط بحث خرابی کارت‌خوان‌های سامانه هوشمند مطرح است، در مواردی که به لحاظ مکانیکی مشکلی برای نازل به وجود بیاید یا مساله‌ای مربوط به دیسپنسر باشد، بلافاصله تعمیرات مربوطه انجام شده و نازل به مدار بازمی‌گردد.
دلیل پنجم: شایعات و حقایق
فضای شلوغی پمپ بنزین‌ها به تبلیغات وسیع رسانه‌های آن‌ور آبی هم فرصتی داده تا گزینه ایجاد «شایعه» را هم فعال کنند. هرچند، در فضای مجازی هم شایعاتی مبنی بر کمبود یا نبود بنزین در برخی جایگاه‌ها دیده شده است. مدیر بازرگانی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی در واکنش به شایعه تعطیلی پمپ بنزین‌ها می‌گوید: تمامی جایگاه‌های سوخت تهران فعال است و خبر‌هایی مبنی بر تعطیلی کذب است.
تعطیلی برخی جایگاه‌ها به‌خاطر تعویض شیفت یا به‌روزرسانی جایگاه است که در حد چند دقیقه زمان می‌برد و به سرعت برطرف می‌شود. عملیات توزیع سوخت در جایگاه‌ها مطابق معمول و به‌صورت ۲۴ ساعت شبانه‌روز انجام می‌شود و هیچ‌گونه برنامه تعطیلی در روز‌های آینده نخواهد داشت. احتمال افزایش قیمت سوخت هم تکذیب می‌شود و بخشنامه‌هایی که در این زمینه در فضای مجازی پخش شده، دروغ محض است. از مردم تقاضا می‌کنیم در کمال آرامش و بدون نگرانی، طبق روال معمول در طول مدت شبانه‌روز اقدام به سوختگیری کنند.
آیا این وضع تداوم دارد؟
ممکن است همین امروز این معضل برطرف شود. ممکن است تا آخر سال با همین فرمان جلو برود. اما این واقعیت را باید پذیرفت که وضعیت مصرف بنزین به نقطه جوش خود رسیده و باید مکانیزم قیمت‌گذاری به کار بیفتد تا حداقل از هدررفت منابع در این حوزه کاسته شود. باید این واقعیت را قبول کرد که وضعیت اختصاص یارانه بنزین با وضع فعلی، بالاخره باید یک روزی اصلاح شود. همین الان تجربه آبان ۹۸، دولت را برای شوک قیمتی جدید به بنزین سست کرده و البته از دیدگاه اقتصادی نیز، کار چندان درستی به نظر نمی‌رسد.
دیدگاه اقتصادی می‌گوید بنزین یک «لنگر اسمی» برای اقتصاد ایران است. (درست یا نادرست این اتفاق افتاده) به این معنا که هرگونه دستکاری در قیمت این فرآورده اثر نامطلوبی بر قیمت‌ها می‌گذارد. (به صورت نادرست) بنابراین در زمانی که اقتصاد ایران با تورم بالایی روبروست؛ شوک درمانی برای بنزین، کار درستی نیست و ممکن است به تورم‌های بالاتری نیز منجر شود. اما دیر یا زود باید در این زمینه تصمیم جدی گرفته شود که اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است تبعات بدتری برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد. تبعاتی مانند کمبود بنزین که اثرات روانی آن به مراتب نامطلوب‌تر است.