تالاب

خلیج فارس: روز‌های اخیر تصاویری از دریاچه ارومیه منتشر می‌شود که برعکس عکس‌ها و تصاویر منتشر شده قبلی، خشک و بی‌آب نیست. قطعا برای هر هم‌وطنی احیا و پرآب شدن دریاچه ارومیه یک آرزو محسوب می‌شود، اما چه اتفاقی افتاده؟ دریاچه احیا شده؟ چند ماه دیگر که دوباره هوا گرم می‌شود همین تصاویر همچنان وجود دارند؟

به گزارش خلیج فارس؛ عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست و دبیر سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه، اما آب پاکی را روی دست‌مان می‌ریزد و می‌گوید: «کسانی‌که مسئول احیا هستند به تنها چیزی که فکر نمی‌کنند احیاست.»

توضیحات بیشتر او را در گفت‌وگوی پیش‌رو بخوانید:

اخیرا درباره «دریاچه ارومیه» خبر‌های عجیبی را می‌شنویم، ماجرای تصاویری که با عنوان احیای دریاچه و پر آب شدنش منتشر می‌شود، چیست؟

خوش‌بختانه از هفته پیش ۵۰ میلی‌متر بارندگی شده که این کار طبیعت است، اما از اقدامات آقایان خبری نیست. کسانی‌که مسئول احیای دریاچه ارومیه هستند به تنها چیزی که فکر نمی‌کنند احیاست. من که به تازگی از آن‌جا رد شدم دیدم که دریاچه خشکِ خشک بود.

پیش از این هم شما معتقد بودید که رویه همین خواهد بود و هر از گاهی ممکن است، آب باران آن‌جا جمع شود، اما دوباره به حالت قبل و خشکی برمی‌گردد.

دولت برنامه و نیتی برای احیا ندارد و موضوع این است که حق آبه‌ها را ندادند و هیچ برنامه اجرایی درباره مسائل دریاچه ارومیه ندارند. برنامه‌های سخت افزاری و نرم افزاری را رها کرده‌اند و خیلی در قید این نیستند که دریاچه احیا شود.

حتی در صحبت‌ها و سخنرانی‌های مسئولین هم دیگر چیزی درباره دریاچه ارومیه نمی‌شنویم به نظر می‌رسد که مساله احیای دریاچه را فراموش کرده باشند.

بله، رهایش کرده‌اند. ارومیه هم مثل بقیه تالاب‌ها و دریاچه‌ها، رها شده است و با وجود این‌که تا این اندازه برای احیای آن تلاش شده بود، اما نفسش را گرفتند. نمی‌دانم عمدی درکار است یا از روی نادانی این اتفاقات می‌افتد.

با این تفاسیر دریاچه ارومیه هم چیزی مانند دریاچه نمک قم خواهد شد، که فقط زمستان‌ها مقدار کمی آب در آن جمع می‌شود؟

بله. در دریاچه نمک و تالاب گاوخونی وقتی باران می‌آید، نمک‌ها شبیه سراب می‌شوند و باران تاثیرچندانی هم ندارد. جالب است که با وجود تمام شدن اقدامات سخت‌افزاری پروژه‌هایی مثل طرح زاب و تصفیه‌خانه‌های تبریز، آب خیلی کمی به دریاچه وارد می‌شود، چون سرریز سد‌ها را رها نمی‌کنند و حق آبه دریاچه را از سد‌ها نمی‌دهند، در نتیجه دریاچه بلافاصه تبخیر می‌شود.

در دولت سیزدهم کاری برای پروژه «زاب» انجام شد؟

آن پروژه تمام شده است، البته باید ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه شود. مهم‌ترین مسئله‌ای که وجود دارد، حق آبه دریاچه از سدهاست که اصلا به طور کل فراموش شده است و نه سازمان محیط زیست و نه وزارت نیرو دنبالش نیستند، دبیر دریاچه هم استان‌دار ارومیه است که او هم به طریق اولی مسائل سیاسی استانش را به دریاچه ترجیح می‌دهد؛ یعنی استفاده کشاورزی از آب به جلوگیری از خشکی دریاچه ترجیح داده شده‌است. نود درصد آب دریاچه از آذربایحان غربی است و استاندار هم ترجیح می‌دهد که آب دریاچه مثل ۱۵-۲۰ سال پیش برای کشاورزی استفاده شود تا این که به دریاچه ریخته شود.

اخیرا درباره خزر هم صحبت‌هایی شده است مبنی براین‌که ممکن است این دریا در دهه‌های آینده به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود، شما چه ارزیابی‌ای دارید؟

من بعید می‌دانم، چون مثل دریاچه ارومیه که ۹۰ درصد از آذربایجان غربی تامین می‌شود، ۹۰ درصد خزر هم از وُلگا تامین می‌شود و روس‌ها بالادست ولگا به آب نیاز ندارند. این‌که میگویند مثلا سد ساخته‌اند، به نظرم صحیح نیست، چون اگر خزر خشک شود و از ایران ۱۰۰ مترعقب نشینی کند از روسیه بیش از چند کیلومترعقب نشینی می‌کند و روس‌ها قربانی خزر خواهند شد. من دقیقا اطلاع ندارم، اما آن مسائلی که مطرح می‌شود که روس‌ها سد‌های فراوان ساخته‌اند، به نظرم صحت ندارد و روسیه در آن‌جا به آب نیاز ندارد. آن‌جا که می‌گویند سد می‌زنند، جایی است که بالای ۱۰۰۰میلی‌متر بارندگی دارد و زیر ۱۰۰۰ میلی‌متر تبخیرش است و اصلا به آب نیاز ندارد پس این تحلیل درستی نیست.

به طور کلی منطقه آبریز خزر ۱درصد از ایران است و ۹۹درصدش از شوروی می‌آید و مقداری هم از آذربایجان و قزاقزستان که آن‌جا‌ها هم به علت رطوبت نسبتا بالا و حرارت پایین و تبخیر کم نیاز کشاورزیشان زیاد نیست که بخواهند از آب خزر برای کشاورزی استفاده کنند. من دلیل اصلی این که می‌گویند خزر دارد خشک می‌شود، را نمی‌دانم، اما آن دلایلی که اعلام می‌کنند، مشخص و مدلل نیست و نمی‌شود رویش حساب کرد. من به تازگی رفته بودم شمال و عقب نشینی از سمت ایران را خیلی کم ارزیابی کردم، یادم هست که در دهه ۷۰ خزر بیش از این‌ها عقب نشینی کرده بود. سمت جنوب شرقی خزر که شمال شرق ما می‌شود؛ یعنی ترکمن صحرا و بندرگز عقب نشینی بیشتر و مقداری محسوس دارد، اما از سمت گیلان و مازندران خیلی تغییری نکرده‌است، سال ۷۴-۷۵ خیلی بیش از این عقب نشینی کرده بود.

در حال حاضر وضعیت محیط زیست در ایران در کدام مناطق هشداری محسوب می‌شود؟

تقریبا همه جا محیط زیست ما هشداری است به علت مصرف بیش از حد آب‌های زیرزمینی، سدی، عدم تخصیص آب به حوزه محیط زیست و بهره‌برداری بیش از حد ازآب‌های زیرزمینی، تقریبا جایی را نداریم که هشداری نباشد. بعضی جا‌ها که گرد و غبار است و در ظاهر دارای مشکل است خیلی مورد توجه رسانه‌هاست، اما جنایت بزرگی که در حال اتفاق افتادن است زیرزمین است و تقریبا کسی به آن توجهی ندارد، چه مسئولین وزارت نیرو، چه حاکمیت و چه مردم. در حال حاضر همه برای کشیدن آب‌های زیرزمینی به سطح زمین و تبخیرش در سطح زمین و ظاهرا مقداری توسعه دادن به کشاورزی، مسابقه گذاشته‌اند. با این کار‌ها درحال نابود کردن سرزمین‌مان هستیم. امروز یک رودخانه جاری، تالاب زنده و یا دریاچه آب‌دار نداریم و سال به سال هم به عمق چاه‌ها اضافه می‌شود و این یعنی مرگ، مرگ آبی.

یعنی ما همین حالا دچار مرگ آبی شده‌ایم و این مساله مربوط به آینده نیست؟

بله، اما این‌که چه قدر به مرگ قطعی باقی مانده است مسئله‌ایست که مطرح است. روزی آب‌هایمان کاملا تمام می‌شود و ماهم مثل مردم سوریه ویلان و سرگردان خواهیم شد.

منبع: خبرآنلاین

خلیج فارس: بغض گلوگیر خبر خشک‌شدن دریاچه ارومیه هنوز رهایمان نکرده بود که خبرها یکی پس از دیگری از خشکی هورالعظیم حکایت دارد. فرآیندی که هر چند مدتهاست کلید خورده اما حالا گسترش می‌یابد و تیر خلاص را به این تالاب بزرگ که به عروس تالاب‌های خوزستان شهره است، شلیک می‌کند.

به گزارش خلیج فارس؛ اما آنچه در این خبر بیشتر مایه تاسف است، اینکه خشکی نه به جبر روزگار و کم بارشی و هزار دلیل ریز و درشت دیگر-که می‌توانند هر کدام عوامل پررنگی باشد- که به طمع نفت، دامان این منطقه را گرفته است.

حضور شرکت‌‌های نفتی برای استخراج نفت از بستر این تالاب هر چند خبر جدیدی نیست و پیشتر نیز به واسطه استخراج نفت از دو حلقه چاه، بخش‌هایی از این تالاب خشک شده بود، اما، چند ماهی است که این حضور به بهانه حفر ۲۰ حلقه چاه جدید در فاز اول و ۱۲ حلقه چاه دیگر در فاز دوم پررنگ‌تر شده است.

سازمان محیط زیست اگرچه هنوز اجازه حفر چاه‌های جدید را نداده و این استخراج را منوط به شرط و شروطی کرده، اما گزارش‌‌ها نشان می‌دهد حقابه این تالاب به اشکال مختلف آب می‌رود و زمینه‌‌های خشک شدن آن هر روز بیش از روز قبل فراهم می‌شود. خشکی که به نظر برخی از فعالان محیط زیست، تعمدی و در اثر تبانی‌‌هایی برای گسیل نکردن حقابه به این تالاب رخ داده و به نابودی قریب‌الوقوع آن خواهد انجامید.

مقصران خشکی روزافزون تالاب

در حالی که تحریم‌‌های مختلف سبب شده؛ نفت ایران به سختی و با قیمتی بسیار کمتر از ارزش واقعی آن به فروش برود که تکاپو برای یافتن میادین نفتی جدید و اقدام برای استخراج از آن با شدت هر چه تمام‌تر ادامه دارد. حتی اگر این استخراج به قیمت آسیب هر چه بیشتر به محیط زیست آسیب‌دیده کشور باشد.

تالاب هورالعظیم مهمترین تالاب نه تنها در ایران که به جرات می‌توان گفت در خاورمیانه و آسیای جنوب‌غربی است. وسعت این تالاب یک میلیون هکتار بوده که در یک توافق اعلام نشده و خاموش بین دولت ایران و عراق از قبل از انقلاب تلاش شد، محدود شود تا بتوانند اکتشافات نفتی داشته باشند.

حقابه هورالعظیم به اشکال مختلف آب می‌رود و زمینه‌‌های خشک شدن آن هر روز بیش از روز قبل فراهم می‌شود. خشکی که به نظر برخی از فعالان محیط زیست، تعمدی و در اثر تبانی‌‌هایی با هدف توسعه میادین نفتی رخ داده و به نابودی قریب‌الوقوع آن خواهد انجامید

در حالی سد کرخه بخشی از گناه خشکی این تالاب را به گردن دارد که در سال‌های اخیر بخش بزرگی از تالاب در سمت ایران و عراق به روش‌‌هایی چون عدم تخصیص حقابه، خشک شد تا استخراج، هزینه کمتری برای شرکت‌‌های نفتی به دنبال داشته باشد.

وسعت این تالاب در سمت ایران گرچه در روزگاری حدود ۴۰۰ هزار هکتار بود، اما حالا به ۵ حوضچه محدود شده با وسعتی کمتر از 100 هزار هکتار در معرض خاموشی است. در سمت عراق نیز وضعیت بهتر از این نیست و این تالاب از ۶۰۰ هزار هکتار به حدود ۳00 هزار هکتار آب رفته است. به گفته کارشناسان؛ تالاب هورالعظیم در مجموع به حدود ۵ میلیارد متر مکعب آب به عنوان حقابه از سمت ایران و عراق نیاز دارد تا بتواند دوام کند. میزانی که ایران باید حدود ۱.۵ میلیارد متر مکعبش را از محل کرخه و عراق مابقی را از محل دجله و فرات بپردازد.

در حالی صدام اولین کلنگ نابودی هورالعظیم را بر زمین زد که پس از او دولت ترکیه با ساخت سدهای متعدد در بالادست، عملا حقابه ورودی تالاب را کاهش داد. اما ماجرا در ایران هم بهتر از دو کشور همسایه نبود و کشاورزی بی حساب و کتاب در اراضی ایران سهم حقابه را برای این تالاب محدودتر از همیشه کرد.

وقتی وزارت نفت وارد میدان شد

اما همه این اقدامات در کنار، تصمیم وزارت نفت در سال ۱۳۸۹مبنی بر خشکاندن بخش مهمی از تالاب هورالعظیم آثار بسیار مخرب بر این تالاب گذاشت. به طوری که امروز این تالاب بیشتر از همیشه به نابودی نزدیک شده است.

برخی فعالان محیط زیست مدعیند، وزارت نفت از آن زمان اجازه آبگیری حوضچه‌های ۳ و ۴ و ۵ تالاب هورالعظیم را نمی‌دهد و تنها آبی که وارد این محدوده می‌شود؛ زهاب نیشکر است که در تابستان‌ها و پس از تبخیر، منتهی به انباشت نمک روی سطح بستر تالاب می‌شود. حوضچه‌‌هایی که در بستر آنها میدان نفتی سپهر شناسایی شده و ایران مترصد حفر 32 حلقه چاه نفت در آن است.

بغض گلوگیر خبر خشک‌شدن دریاچه ارومیه هنوز رهایمان نکرده بود که خبرها یکی پس از دیگری از خشکی هورالعظیم حکایت دارد. فرآیندی که هر چند مدتهاست کلید خورده اما حالا گسترش می‌یابد. آنچه در این خبر بیشتر مایه تاسف است، اینکه خشکی نه به جبر روزگار و کم بارشی و هزار دلیل ریز و درشت دیگر؛ که به طمع نفت، دامان این منطقه را گرفته است

این در حالی بود به اعتقاد کارشناسان این حفاری می‌توانست با هزینه و خساراتی بسیار کمتر از آنچه امروز شاهد آن هستیم صورت بگیرد، به طوری که به جای استخراج عمودی نفت، از طریق حفاری افقی و همچنین ایجاد تاسیسات نفتی در خارج از تالاب انجام و خسارات وارده به تالاب در حداقل ممکن قرار می‌گرفت.

حتی شرکت‌های ژاپنی در مطالعات میدان‌های نفتی آزادگان جنوبی و شمالی، حداقل تعداد چاه و کار در محیط آبی را پیشنهاد کردند و هرگونه احداث تاسیسات را نیز خارج از تالاب درنظر گرفته بودند.

تیر ۱۴۰۰، احمد لاهیجان‌زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود: «ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یادآوران با تکنولوژی سطح بالا، همانند استخراج در دریا از این حوزه‌ها بهره‌بردای کنند، اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به خاطر ارزان‌تر شدن پروژه پیشنهاد خشک شدن هور را دادند که متاسفانه شورای عالی امنیت ملی هم آن را می‌پذیرد».

‌ اسفند سال ۹۴ نیز معاون محیط طبیعی اداره‌ کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت که «پیمانکاران شرکت نفت ۷۰ درصد تالاب را تخریب کرده‌اند، برای این که به تاسیسات نفتی آسیب نرسد و مخازن ۳، ۴ و ۵ تالاب برای فعالیت میدان‌های نفتی خشک نگه داشته شد و اجازه ورود آب به این قسمت‌ها داده نشد».

حتی دریغ کردن آب از این تالاب تا حدی پیش رفت که در سیل سال ۱۳۹۸ که می‌شد آن را برای احیای تالاب هورالعظیم بهره‌برداری کرد، این آب به زمین‌‌های کشاورزی و خانه‌‌های مردم و حتی بخش عراقی تالاب هدایت شد تا به دایک‌ها و دکل‌های نفتی آسیبی نرساند.

مجوزی داده نمی‌شود، اما …

در شرایطی وضعیت تالاب هر روز به سمت خشکی بیشتر پیش می‌رود که اجرای فاز توسعه میدان نفتی سپهر به روش فعلی مد نظر وزارت نفت یعنی، حفاری عمودی و بر اساس گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ به خشک کردن حداقل ۱۸ هکتار از تالاب هورالعظیم نیاز دارد؛ تالابی که همین حالا بر اثر فعالیت‌های نفتی گسترده در چهار میدان نفتی اطراف آن و البته عدم تامین کافی حقابه توسط وزارت نیرو با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند و حالا وزارت نفت به‌دنبال خشک کردن بخش‌هایی از آن است که در ورودی رودخانه کرخه قرار دارند و خشک کردن این بخش‌ها می‌تواند در بلندمدت به نابودی کل تالاب منجر شود.

هرچند مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست هنوز هیچ مجوزی برای اجرای طرح توسعه میدان سهراب صادر نکرده‌اند و تاکید دارند که پیش از اجرای هر پروژه نفتی جدیدی در محدوده هورالعظیم، باید مطالعات ارزیابی توان اکولوژیک تالاب انجام شود، اما در سال‌های قبل مجوز محیط‌زیستی حفر ۲ حلقه چاه در قالب ایجاد ۲ محوطه سرچاهی (پَد) در این میدان نفتی داده شده و در حال حاضر، مجری طرح توسعه میدان نفتی سهراب که یک شرکت خصوصی است که زیر نظر وزارت نفت فعالیت می‌کند، برای حفر ۲۰ حلقه چاه جدید در فاز اول و ۱۲ حلقه چاه دیگر در فاز دوم درخواست مجوز کرده است.

به اعتقاد کارشناسان با وجود مقاومت‌های سازمان حفاظت محیط زیست در برابر توسعه میدان نفتی سهراب در محدوده هورالعظیم، به نظر می‌رسد با توجه به سوابق اجرایی پروژه‌های نفتی و غیرنفتی که به‌نحوی به مجموعه‌‌ها و نهادهای قدرتمندی مرتبطند، عملیات حفر چاه و بهره‌برداری با وجود تخریب بیشتر تالاب ادامه یابد.

منبع: توسعه ایرانی