ایرج صغیری

در آستانه روز جهانی تئاتر، نمایشنامه‌خوانی «شب شولای عبدالرحمن» به نویسندگی و کارگردانی ایرج صغیری، نویسنده نام‌آشنای بوشهری، بارقه‌های امید را در دل هواداران این هنر در استان بوشهر زنده کرد.

این اثر که در شهر بوشهر اجرا شد، توانست توجه مخاطبان بسیاری را به خود جلب کند و جمع کثیری از علاقمندان تئاتر را به پلاتوی استاد صغیری بکشاند.

ایرج صغیری، یکی از نخستین کسانی است که پای تئاتر بوشهر را به سالن‌های پایتخت باز کرد و به طور قطع اولین نویسنده و کارگردانی است که مفهومی به نام «آیین های بومی» را به تئاتر مدرن ایران وارد کرد و به همین علت عنوان پدر تئاتر آیینی ایران را بر سینه دارد.

اگرچه قهر متولیان فرهنگی بوشهر با تئاتر در دهه‌های گذشته، مجال خلق شاهکارهایی مثل قلندرخونه یا محپلنگ را از صغیری گرفت، اما فقط همین دو اثر نیز برای جاودانه کردن نام او در تاریخ هنر ایران کفایت می‌کند.

اگر دو اثر فوق را تنه‌ی تناور تولیدات صغیری در تئاتر بدانیم، نمایش‌هایی مثل سرباز یا شب شولای عبدالرحمن میوه‌های این درخت هستند. درست جایی که این نویسنده به اوج پختگی و تسلط خود بر کلمات رسیده، اثری به نام شب شولای عبدالرحمن خلق می‌شود که علاوه بر غوطه‌وری در دریای اعتقادات مذهبی و ادای ارادت به مولا علی(ع)، همه مولفه‌های یک متن مدرن در ژانر ادبیات روانشناختی ( psychological fiction) را نیز دارد.

نمایشنامه‌خوانی «شب شولای عبدالرحمن» بیش از یک رویداد هنری، نمایانگر قدرت هنر در بازتاب دغدغه‌های انسانی و اجتماعی است. این اثر با بهره‌گیری از عناصر آیینی و تلفیق آن با چند شاخصه بومی، نه تنها فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی را برجسته می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که هنر تئاتر -به شرط خلق اثر توسط هنرمندان واقعی- می‌تواند تبدیل به پلی برای ارتباط بین هنرمند و جامعه شود.

ایرج صغیری نویسنده این اثر، با نگاه دقیق و موشکافانه به مسائل آیینی و روانشناختی، موفق شده است داستانی را روایت کند که فراتر از زمان و مکان، به دل مخاطبان راه پیدا کند.

اجرای این نمایشنامه در بوشهر با استقبال پرشور مخاطبان همراه بوده است که نشان‌دهنده علاقه مردم به آثاری است که از دل فرهنگ بومی برخاسته‌اند.

در آستانه روز جهانی تئاتر، برگزاری چنین رویدادهایی را باید به فال نیک گرفت و بر اهمیت تکرار آن تأکید کرد. نمایشنامه‌خوانی «شب شولای عبدالرحمن» الگویی مناسب برای احیای ساختار نمایشنامه‌خوانی در کشور است؛ جریانی که می‌تواند میراث ادبی و فرهنگی را وارد عرصه‌های تازه کند و ظرفیت‌های نهفته هنر نمایشی را آشکار سازد.

این اتفاق نشان داد که هنر تئاتر، حتی در قالب‌های ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر مانند نمایشنامه‌خوانی، قادر است پیام‌های عمیق و تأثیرگذارش را به مخاطبان منتقل کند و اهمیت کارکرد اجتماعی تئاتر را بار دیگر به تصویر بکشد. تکرار چنین برنامه‌هایی و حمایت از هنرهای نمایش بومی می‌تواند به گسترش فرهنگ تعامل و تبادل اندیشه در جامعه کمک کند و جایگاه فعلی هنر تئاتر در روند بازآفرینی فرهنگی را تقویت نماید.

در کنار ابراز خرسندی از بازگشت امیدبخش قلندر تئاتر ایران به خانه خود، هنرنمایی پیشکسوتان تئاتر بوشهر عباس جوادی و حمید باغکی، هنرمندان موسیقی بوشهر حماسه حق پرست و ناخدا علی ستوده و همراهی همیشگی اقلیما صغیری در به ثمر نشستن این نمایشنامه خوانی و حمایت حوزه هنری بوشهر و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در برپایی این رویداد را شایسته تقدیر می‌دانیم.

در این زمینه

• بازگشت ایرج صغیری به صحنه با «شب، شولای عبدالرحمن» + تصاویر

خلیج فارس: نمایشنامه‌خوانی «شب، شولای عبدالرحمن» به نویسندگی و کارگردانی استاد ایرج صغیری، با استقبال چشمگیر هنردوستان در بوشهر به روی صحنه رفت.

به گزارش خلیج فارس، نمایشنامه‌خوانی «شب، شولای عبدالرحمن» که به واقعه شهادت حضرت علی (ع) می‌پردازد، بازگشت باشکوه استاد صغیری پس از سال‌ها دوری از صحنه تئاتر محسوب می‌شود.

در این نمایشنامه‌خوانی، ایرج صغیری در کنار هنرمندانی همچون عباس جوادی و حمید باغکی به ایفای نقش پرداخت. نمایشنامه «شب، شولای عبدالرحمن» با بهره‌گیری از سبک روایت‌محور، نگاهی نو و متفاوت به وقایع تاریخی مربوط به شهادت حضرت علی (ع) دارد. این اثر تلاش می‌کند تا ابعاد احساسی و فلسفی این واقعه را به شیوه‌ای تأثیرگذار و هنرمندانه برای مخاطبان بازگو کند.اجرای این نمایشنامه‌خوانی تا دوشنبه، چهار فروردین‌ماه ادامه خواهد داشت.

بازگشت ایرج صغیری به صحنه، اتفاق مهمی است

محمد مظفری سرپرست فرمانداری بوشهر در حاشیه حضور در اجرای تئاتر “شب شولای عبدالرحمن” اظهار داشت: بازگشت استاد صغیری پس از سال‌ها دوری و تحمل بیماری، یک اتفاق و رویداد مهم برای جامعه هنری بوشهر است.

وی با ابراز تاسف از کم‌توجهی به تئاتر در سال‌های گذشته، افزود: متاسفانه عدم توجه به هنرمندان در چهار سال گذشته باعث شد که بسیاری از هنرمندان از این عرصه کنار بکشند.،عدم مدیریت مناسب در حوزه تئاتر نیز باعث دوری بسیاری از علاقه‌مندان از این هنر شد و تشکل‌هایی مانند انجمن نمایش نادیده گرفته شدند.

سرپرست فرمانداری بوشهر، با اشاره به سیاست‌های دولت چهاردهم مبنی بر استفاده از همه ظرفیت‌های فرهنگی هنری برای تولیدآثار ارزشمند و فاخر گفت: خوشبختانه مدیریت جدید حوزه هنری انقلاب اسلامی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ، توجه ویژه‌ای به تئاتر دارند و وظیفه سنگینی بر عهده دارند تا زمینه توسعه این هنر را فراهم کنند.

مظفری با تاکید بر لزوم ایجاد فضای مناسب برای تولید آثار شاخص و فاخر، تصریح کرد: نمایش “شب شولای عبدالرحمن” که در راستای مباحث دینی و به مناسبت شهادت امام علی (ع) اجرا می‌شود، یادآور ارزش‌های معنوی و انسانی است و حضور تماشاگران در این ایام، بسیار حائز اهمیت است.

وی با اشاره به حضور دیگر اساتید برجسته‌ای تئاتر و موسیقی همچون عباس جوادی، حمید باغکی، حسام حق‌پرست و علی ستوده در این اثر، افزود: این نمایش فاخر باید در همه شهرستان‌های استان اجرا شود.

تئاتر «شب، شولای عبدالرحمن»: تجربه‌ای عمیق و احساسی

مسعود عرب زاده

در روزهای نزدیک به ۳ و ۴ فروردین، هیجان در فضای مجازی پیرامون تئاتر «شب، شولای عبدالرحمن» به اوج رسید.
لحظه به لحظه انتظار می‌کشیدم تا شاهد نمایشنامه‌خوانی استاد ایرج صغیری باشم که به روایت شهادت امام علی (ع) خواهد پرداخت.
دو روز پیاپی، حضور تماشاگران، هنرمندان مطرح و مسئولین در این رویداد، ارزش و اهمیت خاصی به آن بخشید.

طراحی صحنه

طراحی صحنه به دست آقای *کریم محمودی*، با نگاهی هنرمندانه، فضای نمایش را به یک تجربه عمیق و احساسی تبدیل کرده است. پرده قرمز رنگ در مرکز صحنه قرار داشت و به عنوان یک عنصر کلیدی، توجه بیننده را جلب می‌کرد. این پرده نمایانگر احساسات شدید و تنش‌های درونی داستان داشت.

رنگ قرمز، نماد عشق، شور و خطر و به تماشاگران حس و حال خاصی منتقل می‌کند.

استفاده از پارچه مشکی در بخش‌های دیگر صحنه، حس انزوا و جدایی را به تصویر می‌کشید.
این تضاد رنگی، بین عشق و تنهایی، تعادل ایجاد کرده و به عمق معنایی اثر افزوده بود. چیدمان بازیگران که به صورت متقارن در دو سمت صحنه قرار گرفته‌اند، حس تضاد و دوگانگی را به وضوح منتقل می‌کرد. این طراحی، فضایی متعادل و هماهنگ ایجاد می‌کند که به تماشاگران این امکان را می‌دهد تا به راحتی با داستان و شخصیت‌ها ارتباط برقرار کنند.

نورپردازی نیز نقش مهمی در ایجاد حس و حال نمایش داشت.‌
نور قرمز که بر روی پرده تابیده می‌شد، احساسات عمیق را تقویت کرده و به تماشاگران کمک می‌کرد تا در عمق داستان غوطه‌ور شوند.
این ترکیب از عناصر بصری، فضایی پرشور و در عین حال عمیق ایجاد می‌کند که مخاطب را به تفکر و تأمل وادار می‌سازد.

متن نمایش

در شب‌های نورانی لیله القدر، زمانی که دل‌ها در جستجوی آرامش و معنویت بودند، به تماشای تئاتر «شب، شولای عبدالرحمن» نشستم.

حضور استاد ایرج صغیری، که سال‌ها از دنیای صحنه دوری گزیده بود، مانند صدای گرم و کلام عمیق او، تماشاگران را به دنیای خود دعوت کرد و هر واژه‌اش به دل‌ها نفوذ می‌کرد. در این شب، گویی زمان متوقف شده بود و همه ما در یک لحظه مشترک، به یاد تاریخ و ارزش‌های انسانی پیوسته بودیم.

خوانش منحصر به فرد استاد صغیری و نحوه اجراهای عباس جوادی و حمید باغکی، نفس را در سینه هر تماشاگری حبس کرده بود. این هنرمندان پیشکسوت، با هنرنمایی استثنایی خود، روح تازه‌ای به صحنه بخشیدند. چیدمان متقارن دو گروه بازیگران، حس تضاد و دوگانگی را به وضوح منتقل می‌کند و این هم‌نشینی احساسات، به درک عمیق‌تری از داستان کمک می‌کند.

حماسه حق‌پرست، استاد موسیقی، با سازهایی چون عود و تنبک، و علی ستوده، شروه‌خوان، که در زمان مناسب با صدای دلنشین خود شروه می‌خواند، به این تجربه عمق بیشتری بخشید. نور قرمز در وسط صحنه، توجه بیننده را جلب می‌کند و نماد احساسات شدید، خطر یا تنش است.
این فضا، موسیقی را به طرز هنرمندانه‌ای در هم می‌آمیزد و به فضایی پرشور و عمیق تبدیل می‌شود که تماشاگران را به تفکر و تأمل وادار می‌سازد.

به عنوان تماشاگر، از جایگاه خود به صحنه نگاه می‌کنم و فضای پرشور و هیجان را در میان جمعیت حس می‌کنم.
چهره‌های مشتاق و در حال تأمل تماشاگران، نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق آنها با داستان و شخصیت‌هاست.
این هم‌نشینی احساسات به من نیز منتقل می‌شود و باعث می‌شود که در هر دیالوگ و حرکت بازیگران غرق شوم.

تئاتر «شب، شولای عبدالرحمن» با نگاهی نو به واقعه شهادت حضرت علی (ع)، ابعاد احساسی و فلسفی این واقعه را به طرز هنرمندانه‌ای به تصویر کشید. فضای تاریک و خالی اطراف بازیگران، احساس انزوا و تنهایی را به بیننده منتقل می‌کند و بر اهمیت دیالوگ‌ها و تعاملات بین شخصیت‌ها تأکید می‌کند.

امید زاهد

انگلیسی‌ها با حضور چند صد ساله خود در ایران به ویژه در جنوب (استان بوشهر) شناخت کافی از جغرافیای تاریخی، انسانی، سیاسی و اقتصادی مردم داشتند و در موارد خاص و ویژه با آداب و رسوم مردم محلی همراهی می‌کردند. نیمه برافراشته کردن پرچم انگلستان و نیز حضور در مراسم عزاداری با لباس سیاه و نیز اهدای عمامه سیاه به سادات و پخش غذا در میان مردم بخشی از عملکرد انگلیسی‌ها در میان مردم بندر بوشهر در دوره قاجار در ماه محرم بود.

بر پایه یک گزارش در 23 مارس 1908 / 1326ه.ق بالیوز انگلستان نگاشته است: «مصادف با چهلم عاشورا (اربعين) زد و خوردي ـ مشابه آنچه هر سال بطور معمول در خلال سوگواري‌هاي ماه‌هاي محرم و صفر رخ مي‌دهد ـ بين ساكنان محلات شنبدي و بهبهاني بوشهر به وقوع پيوست و دو نفر به علت اصابت گلوله زخمي شدند كه حال يكي از آنها به شدت وخيم است. نايب حكمران كه رابطه‌اش با كارگزار دوستانه نيست تلاش زيادي نموده است تا وقوع اين حادثه را به گردن كارگزار بيندازد و اكنون دستگيري و مجازات بعضي از خدمتكاران قديمي او ـ كه گفته مي‌شود در اين حادثه دست داشته‌اند ـ درخواست گرديده است. لذا كارگزار به اين اقدام نايب حكمران اعتراض كرده و استعفا‌ي خود را به وزير امور خارجه، تسليم نموده است». جالب آنکه در گزارش یکسال بعد بالیوز در 7 فوریه 1909 آمده است: «مراسم دهم ماه محرم بدون هيچ حادثه‌اي سپري شد».

همچنین استاد ایرج صغیری در کتاب «انگلیسی‌ها در میان بوشهری‌ها» یک روایت مردمی را ثبت کرده است که بر پایه آن مستر چیک کنسول انگلیس بایک نقشه از پیش طراحی شده لوستر و چلچراغ از چکسلواکی (پراگ) برای مسجد شیخ سعدون (محله کوتی) سفارش داده است که در ادامه به مشکلی پیچیده و منبع اختلاف تبدیل می شود.

انگلیسی ها در بوشهر

همینطور خاطره شفاهی ثبت شده علیرضا مظفری زاده در کتاب «آغاز بیداری» به نقل از سید عبدالله فرزند سید باقر از سادات امامزاده(یکی از محلات قدیمی بندر بوشهر) موید این مطلب است که انگلیسی‌ها برنامه‌های سیاسی متنوعی برای این ایام داشتند. «سید عبدالله می‌گفت: «در سالهایی که انگلیسی‌ها در بوشهر اقامت داشتند، روزهای عاشورای هر سال در سرکنسولگری -واقع در سبزآباد که به محله امامزاده نزدیک بود- مراسم عزاداری یا بزرگداشت حادثه کربلا بر پا و از سادات محله امامزاده نیز برای شرکت در مراسم دعوت می‌کردند. پس از اتمام مراسم یکی از مسئولان کنسولگری به هر یک از ما سادات امامزاده یک عدد عمامه سیاه نو هدیه می‌داد».

نمایی از طاق خونی

قابل توجه است که یکی از مکان‌های تاریخی در بندر بوشهر محل درگیری خونین بین اهالی محلات بهبهانی و شنبدی در ماه‌های محرم در عصر قاجار به نام «طاق خونی» بود. به نوشته فراز غلامزاده در کتاب معماری بوشهر دوره زند و قاجار، این طاق در سمت شمال حیاط خدماتی خانه تاریخی قاضی – اکنون تخریب شده – قرار داشت‌. این طاق مرز دو محله بهبهانی و شنبدی را تعیین می‌کرد و مردم در تابستان از سایه آن طاق بهره‌مند بودند.

مانایاد استاد منوچهر آتشی نیز در این باره سروده: «بوشهر خون و قاچاق / بوشهر طاق جنی و خونی/ جن قدیم خونی استعمار … ». همچنین در میان خاطرات علی اکبر خالصی که به کوشش استاد حمیدی منتشر شده از افراد جوانمردی یاد شده است که در درگیری سنتی محرم و صفر در چهارمحل قدیم بوشهر، اجازه نمی‌دادند به زن و بچه‌های مردم آسیبی برسد و آتش منقل و خاکستری بر سرآنان ریخته شود. گفتنی است امروزه دیگر (1403 خورشیدی) این موضوع بین اهالی به کلی فراموش شده و به خاطرات پیوسته است.

شایان ذکر است دامنه‌ی این درگیری سنتی و مرسوم در «طاق خونی» که در زمانه‌ی خود، امری طبیعی به شمار می‌رفت، از دوره قاجار به دوره پهلوی کشیده شد. به طوری که نظمیه برای کنترل اوضاع اعلانی را منتشر و هشدارهای لازم را به اهالی گوشزد می‌کرد.
نظمیه بندر بوشهر با نزدیک شدن ماه محرم با انتشار اعلانی در محلات شهر، مردم را از هرگونه ایجاد ناامنی و سلب آسایش دیگران، بازمی‌داشت و از برخورد پلیس بندر بوشهر با متخلفین خبر می‌داد.

برای نمونه اعلانی در دوره پهلوی اول، (سال 1306 خورشیدی) از سوی عبدالله مجاب کفیل نظیمه بنادر در چاپخانه علوی بندر بوشهر منتشر و توزیع شد، که موارد مذکور در آن درج شده است.

اعلان نظمیه بوشهر

با این تفاسیر انگلیسی‌ها برای سلطه‌ی همه جانبه خود بر مردم بوشهر، سیاست خود را در همراهی با آحاد مردم به ویژه در ماه محرم می‌دانستند و ضمن پایبندی به آداب عزاداری ماه محرم از کنترل و مدیریت جامعه بوشهر برای دوری از هرج و مرج و هرگونه نزاع و درگیری شهری، برای نیل به مقاصد سیاسی دولت متبوع خود غافل نبودند.