انتقال صنایع به جنوب

مهدی جعفری زاده

رئیس سازمان محیط زیست کشور از برنامه دولت برای انتقال و استقرار صنایع مرکز کشور در مجاورت سواحل جنوب خبر داده است.

یکی از مشکلاتی که گریبانگیر صنایع آب بر – که عمدتا هم مرکزنشین هستند- عدم دسترسی به آب کافی است.

طی سالان قبل، تأمین آب مورد نیاز این صنایع منجر به خشک شدن یا بحرانی شدن برخی منابع آبی شد. دو مورد از معروف ترین این صنایع بی تردید ذوب آهن و فولاد اصفهان هستند که همچنان بحث در مورد ادامه کار آنها با توجه به خشکسالی های متوالی و تنش آبی در جریان است.

اکنون که رئیس سازمان محیط زیست کشور از برنامه دولت برای انتقال صنایع مرکز کشور به جنوب و استقرار در سواحل خبر داده، بد نیست به برخی از مهمترین تبعات مثبت و منفی این اتفاق نگاهی بیندازیم:

1. علاوه بر مصرف آب، یکی از معضلاتی که صنایع بزرگ مرکز کشور ایجاد کرده اند مسئله آلوده کردن هوای شهرهای مجاور آنهاست. از طرفی می دانیم که سالهاست استان های جنوبی کشور از جمله بوشهر و خوزستان با مشکل آلودگی هوا به دلیل وجود صنایع نفتی و پالایشگاه ها و ریزگردها دست و پنجه نرم می کنند. بدیهی است با انتقال صنایع آلاینده مرکز به جنوب، این آلودگی افزون تر و خطرناک تر خواهد شد و شاید حتی کنترل و مهار آن به معضلی بزرگتر تبدیل شود.

2. ماهیت کار صنایع به گونه ای است که غالباً باعث گرم تر شدن هوا می شوند، به ویژه صنایع آب بر که اساسا آب را برای خنک کنندگی مخازن و سازه های صنعتی خود نیاز دارند؛ می دانیم که همین حالا هم در فصول گرم سال دمای هوا در جنوب کشور غالبا از ۴۵ یا حتی ۵۰ درجه سانتیگراد عبور می کند و مسلما اضافه شدن گرمای ناشی از این صنایع روی گرمتر شدن هوا و سخت تر شدن زندگی مردم این مناطق اثرگذار خواهد بود.

3. تغییر در اقلیم معضلی است که در سالهای اخیر نه تنها ایران بلکه کل جهان با آن دست به گریبان بوده و بسیاری از کارشناسان عوامل انسانی را موثرترین دلیل این تغییرات می دانند.

همانطور که رئیس سازمان محیط زیست کشور هم به این نکته اشاره کرده این تغییرات اقلیمی آثاری ناهنجار و زیان بار برای محیط زیست داشته و جابجایی صنایع مزبور نیز می تواند در افزایش شدت این تغییرات اقلیمی یا حتی بروز پدیده های جدید پیش بینی نشده مؤثر باشد.

به عنوان مثال بحث پسماند صنایع ممکن است با توجه به شرایط اقلیمی خاص جنوب کشور و بالا بودن سطح آب زیر زمینی، آثار مخرب زیست محیطی ایجاد کند. همچنین در صورت عدم مدیریت صحیح ممکن است در سال های آینده مشکلات بحران آب حتی به مناطق جنوب نیز تسری پیدا کند. (البته که در حال حاضر هم در آب شرب این مشکلات وجود دارد)

4. یکی دیگر از مواردی که می تواند به عنوان پیامدهای منفی این انتقال احتمالی تلقی شود، این است که جابجایی چنین صنایع مهمی به جنوب کشور و متمرکز کردن آنها از نظر قواعد پدافند غیر عامل می تواند یک آسیب پذیری جدی باشد؛ مخصوصا اینکه در حال حاضر صنایع مهم نفتی و پتروشیمی هم عمدتا در همین مناطق متمرکز شده اند و اضافه شدن دیگر صنایع مهم و افزایش تمرکز صنایع استراتژیک با توجه به نزدیکی به دریا و مرزهای آبی می تواند به پاشنه آشیل کشور تبدیل شود.

تغییر در اطلس اشتغال کشور دیگر پیامدی است که هم دارای ابعاد مثبت و هم منفی است. با جابجایی صنایع از مرکز به سواحل، نیروهای فعلی یا باید محل زندگی خود را جابجا کنند یا باید به دنبال کار جدید بگردند و این خود می تواند مسائل و مشکلاتی ایجاد کند.

5. طبيعتا دسترسی راحت تر به آب و عدم نیاز به احداث خطوط انتقال آب از دریای جنوب به مرکز کشور، یکی از مزایای این جابجایی احتمالی خواهد بود. در عین حال از نگرانی ها و اختلافات در مرکز کشور (مکان فعلی صنایع) در خصوصی تنش آبی کاسته می شود.

6. دسترسی راحت تر به ناوگان حمل نقل دریایی و تسهیل صادرات و واردات محصولات و مواد اولیه، یکی دیگر از مزایای حضور در سواحل جنوبی است.

7. همچنین با توجه به محرومیت مناطق جنوبی کشور، در صورت انتقال صنایع، می توان آنها را ملزم به هزینه بخشی از در آمدشان برای کاهش این محرومیت نمود.

موارد بالا، صرفا برخی از پیامدهای انتقال احتمالی صنایع از مرکز به مجاورت دریاست و قصد نگارنده موافقت یا مخالفت با این طرح نیست؛ به ویژه اینکه هنوز جزئیات دیگر بیان نشده و البته دولت کنونی هم رو به پایان است و باید منتظر استقرار دولت جدید و سیاست محیط زیستی آن بود.

هدف یادداشت بالا، یادآوری این مهم است که برای اجرای هر طرحی باید همه جوانب آن را دید و از صاحب نظران و پژوهشگران نیز کمک طلبید تا بهترین تصمیم برای کشور اتخاذ گردد.