جواد عزتی

خلیج فارس:مصطفی قاسمیان؛ صبح امروز ۱۹ دی‌ماه در نشست خبری مجتبی امینی دبیر چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، فهرست آثار حاضر در این رویداد اعلام شد.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از فرارو؛بر این اساس، ۲۲ فیلم در بخش اصلی حاضرند، ۱۲ فیلم در بخش نگاه نو رونمایی می‌شوند، ۴ فیلم در بخش پویانمایی قرار گرفته‌اند و ۲ فیلم نیز در فهرست رزرو حضور دارند که با احتساب نمایش بعضی فیلم‌های اول در بخش سودای سیمرغ، جمعا ۳۶ فیلم این دوره از جشنواره را تشکیل می‌دهند.

این گزارش به بررسی اجمالی فیلم‌های جشنواره فجر می‌پردازد که از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه در تهران و مراکز استان برگزار خواهد شد.

بازگشت کهنه‌کار‌ها و گزیده‌کار‌ها

فهرست فیلم‌های فجر امسال نشان از بازگشت ۳+۱ فیلمسازی دارد که برای سال‌ها فیلم نساخته بودند یا در این رویداد، فیلمی نمایش ندادند.

«صبح اعدام» ساخته جدید بهروز افخمی با گذشت ۹ سال از نمایش آخرین اثرش در جشنواره فیلم فجر، به این جشنواره آمده و محمود کلاری ۲۳ سال بعد از آخرین تجربه کارگردانی، فیلم تازه «تابستان همان سال» را ساخته است.

«بهشت تبهکاران» نهمین فیلم بلند سینمایی مسعود جعفری جوزانی نیز در حالی به جشنواره فیلم فجر رسیده که او آخرین بار ۷ سال پیش در این جشنواره فیلم داشت.

نام سروش صحت نیز با فیلم کنجکاوی‌برانگیز «صبحانه با زرافه‌ها»، در فهرست کارگردانان این جشنواره دیده می‌شود، در حالی که این فیلمساز و سریال‌ساز محبوب، با وجود حضور طولانی به عنوان بازیگر، تا به حال فیلمی در جشنواره فیلم فجر نمایش نداده بود. او تنها یک بار «جهان با من برقص» نخست ساخته سینمایی‌اش را به جشنواره جهانی فیلم فجر فرستاد و در رویداد بهمن ماه جشنواره فجر، هیچ‌گاه اثری نداشت.

سهم تاریخی انیمیشن‌ها

شمار فیلم‌های بلند پویانمایی در این دوره، به نسبت حجم تولیدات سینمای ایران در قالب، آن‌قدر زیاد است که رکورد‌هایی را شکسته. امسال برای نخستین بار در تاریخ ۴۲ ساله جشنواره فیلم فجر، فیلم‌های بلند پویانمایی یک بخش جداگانه دارند. تا پیش از این هیچ‌گاه ۴ فیلم پویانمایی در برنامه رونمایی یک دوره جشنواره فیلم فجر حضور نداشت.

با حساب حضور این ۴ اثر، سیمرغ بلورین بهترین فیلم پویانمایی نیز بعد از چندین سال که مطابق فراخوان ادوار مختلف، اهدا شدنش منوط به حضور حداقل چند فیلم در هر دوره این رویداد بود، در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر اهدا خواهد شد.

حضور قدرتمند فیلم‌های استراتژیک

در حالی که هنوز از خلاصه قصه یا حتی سوژه برخی فیلم‌های حاضر در این رویداد اخباری منتشر نشده است، اما نگاهی سریع به فهرست آثار، نشان از نمایش تعداد قابل توجهی از محصولات سینمایی با موضوعات استراتژیک دارد. «آسمان غرب» درباره شهید علی‌اکبر شیرودی خلبان شاخص دفاع مقدس، «احمد» با سوژه‌ای مرتبط با شهید احمد کاظمی از فرماندهان سپاه، «دست ناپیدا» با سوژه‌ای دفاع مقدسی، «صبح اعدام» با قصه‌ای در ارتباط با مبارزات پیش از انقلاب اسلامی، «قلب رقه» در حوزه مقاومت اسلامی و «مجنون» درباره شهید مهدی زین‌الدین ۶ فیلم بخش مسابقه اصلی‌اند که به شکل مستقیم به سوژه‌های دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مقاومت اسلامی می‌پردازند.

در بخش نگاه نو نیز اثر دفاع مقدسی «باغ کیانوش» حضور دارد و حتی فیلم «شوماه» در ژانر دفاع مقدس نیز در فهرست رزرو قرار گرفته است. «شور عاشقی» با موضوعی عاشورایی هم از جمله فیلم‌های بخش سودای سیمرغ دیده می‌شود.

غایبان شاخص فجر چهل‌ودوم

در حالی که انتظار می‌رفت فیلم «زودپز» به کارگردانی رامبد جوان و با بازی نوید محمدزاده و محسن تنابنده، یکی از شرکت‌کنندگان در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر باشد، اما نام این اثر در فهرست نهایی آثار دیده نمی‌شود. گفته می‌شود فیلمبرداری این اثر هنوز به پایان نرسیده است.

غایب دیگر این فهرست، فیلم «ساعت ۶ صبح» دومین ساخته سینمایی مهران مدیری است که به نظر می‌رسید یکی از آثار فهرست فجر امسال باشد.

«کوکتل مولوتف» ساخته حسین امیری دوماری دیگر فیلمی است که فرم حضور در جشنواره فیلم فجر را نیز پر کرده بود، اما در نهایت توسط هیئت انتخاب پذیرش نشد. نام «نفس‌خور» ساخته جدید محمد کارت نیز که گفته می‌شد برای حضور در این رویداد آماده خواهد شد، در این فهرست دیده نمی‌شود.

ارگانی‌های پرتعداد

سینمای موسوم به ارگانی که شامل فیلم‌هایی از نهاد‌های مختلف دولتی و حاکمیتی است و در سال‌های اخیر، بخش قابل توجهی از محصولات قابل اعتنای جریان اصلی سینمای ایران را تشکیل می‌دهد، در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، شمار چشمگیری از آثار را به خود اختصاص داده است.

«آبی روشن» محصول مشترک اوج و فارابی، «آسمان غرب» محصول حوزه هنری، «احمد» محصول مشترک حوزه هنری و شهرداری تهران، «بهشت تبهکاران» محصول بنیاد فارابی، «پرویز خان» محصول سازمان اوج، «دست ناپیدا» محصول بنیاد شهید، «دو روز دیرتر» محصول مشترک بنیاد روایت فتح و بنیاد فارابی، «شه‌سوار» با مشارکت فارابی، «شور عاشقی» محصول بنیاد فارابی و بنیاد شهید، «صبح اعدام» محصول مشترک بنیاد فارابی و حوزه هنری، «قلب رقه» محصول مشترک بنیاد رسانه‌ای بیان و بنیاد سینمایی فارابی، «مجنون» محصول سازمان هنری-رسانه‌ای اوج و «میرو» محصول مشترک بنیاد فارابی و بنیاد شهید، ۱۳ فیلمی‌اند که اغلب به طور کامل و بعضی به شکل مشترک، توسط بخش‌های دولتی و حاکمیتی سرمایه‌گذاری شده‌اند و بیش از نیمی از آثار را تشکیل می‌دهند.

یکی دو اثر دیگر مثل «معجزه پروین» ساخته محمدرضا ورزی و «نپتون» اثر محمدابراهیم غفاریان نیز که در سکوت خبری تولید شده‌اند، از جمله محصولاتی‌اند که خبری از سرمایه‌گذار آن‌ها منتشر نشده است و این احتمال وجود دارد که به این فهرست اضافه شوند.

خلیج فارس:«کت‌چرمی» ساخته حسین میرزامحمدی و با بازی جواد عزتی، سارا حاتمی، صابر ابر، گلاره عباسی، پانته‌آ پناهی‌ها، ستاره پسیانی، عباس جمشیدی‌فر و مائده طهماسبی دومین درام اجتماعی پرفروش امسال بعد از «سه‌کام حبس» است. در این مطلب، این فیلم را از منظر ژانری و جهان‌بینی‌اش بررسی کرده‌ایم.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از همشهری آنلاین، اول ببینیم داستان فیلم از چه قرار است: عیسی فرهمند (جواد عزتی)، بازرس سازمان بهزیستی که مرگ دختر نوجوانش در اثر مصرف مواد مخدر از او آدمی واخورده و خمشگین و کناره‌گیر ساخته، در جریان تحقیق از یک مرکز خصوصی نگهداری دختران بدسرپرست و بی‌سرپرست از طریق دختر معتادی به نام ثریا (سارا حاتمی) درمی‌یابد که از دختران این مرکز برای قاچاق مواد مخدر استفاده می‌شود و با انگیزه شخصی‌ای که دارد تصمیم به افشای ارتباط میان حامی مالی بانفوذ مرکز و قاچاق دختران می‌گیرد.

ناسازگاری پیوندی

با اینکه «کت‌چرمی» فیلمی ژانری محسوب می‌شود، یا به عبارت دقیق‌تر سعی کرده از برخی الگو‌ها و ویژگی‌های ژانری تبعیت کند، اما با این حال یک فیلم ژانری ناب و خالص نیست؛ به این معنا که نمی‌توان آن را یکسره تریلر جنایی یا نوآر یا درام اجتماعی قلمداد کرد. «کت‌چرمی» فیلمی هیبریدی (پیوندی) است که از تلفیق چند عنصر از ژانر‌های مختلف و بهره‌گیری از مؤلفه‌های اصلی چرخه فیلم‌های خشونت و فقر که در چند سال اخیر در سینمای ایران باب شده پدید آمده است. اما همین پیوند و تلفیقش هم تازه نیست. از نظر خط داستانی، روایت و شخصیت‌پردازی باید «مرد بازنده» ساخته محمدحسین مهدویان را که سال پیش اکران شد، سَلَف «کت‌چرمی» و الگوی اصلی آن دانست؛ خصوصا که هر دو فیلم تهیه‌کننده و بازیگر اصلی یکسان دارند و مهدویان نیز در «کت‌چرمی» مشاور کارگردان است.

همان‌طور که «مرد بازنده» سودای خلق یک نوآر ایرانی را داشت، «کت‌چرمی» هم همین وسوسه را داشته، ولی شکست فیلم مهدویان، چه در گیشه و چه در ارزیابی انتقادی، گروه سازنده «کت‌چرمی» را بر آن داشته برای اطمینان از موفقیت فیلم مؤلفه‌ها و سازمایه‌هایی از فیلم‌هایی همچون «ابد و یک روز» (سعید روستایی، ۱۳۹۴)، «مغز‌های کوچک زنگ‌زده» (هومن سیدی، ۱۳۹۷)، «متری شیش‌ونیم» (سعید روستایی، ۱۳۹۷) و «شنای پروانه» (محمد کارت، ۱۳۹۹) را به داستان خود اضافه کنند.

نما‌های مستندگونه و با دغدغه بازنمایی کژی‌ها و رنج‌های اجتماعی همچون صحنه‌های مرکز نگهداری از زنان معتاد، سکونت حاشیه‌نشین‌ها در واگن‌های اسقاطی لب خط و شرط‌بندی روی مبارزه سگ‌ها به دنبال الصاق نوعی رئالیسم اجتماعی به فیلم و جلب رضایت آن دسته از تماشاگرانی است که هر نمایی را اشاره‌ای به واقعیت بیرونی و نوعی موضع‌گیری در قبال شرایط سیاسی و اجتماعی می‌دانند. شاید بتوان گفت سازندگان «کت‌چرمی» بر این گمان بوده‌اند که پاشنه آشیل اثر قبلی‌شان یعنی «مرد بازنده» کم‌مایه بودن وجه رئالیستی‌اش بوده و به خیال خود با افزودن مقادیری واقعیت اجتماعی به الگوی روایتی محبوب‌شان که تلفیقی از تریلر جنایی و نوآر است، کوشیده‌اند این بار به موفقیت برسند؛ هرچند باز ناکام مانده‌اند.

«کت‌چرمی» فیلمی دو پاره است؛ تقریبا تا اواسط فیلم شاهد تلاش عیسی فرهمند در یافتن شواهدی برای متهم کردن دکتر رفیعی، حامی مالی بانفوذ مرکز نگهداری از دختران، هستیم و از جایی به بعد داستان رفیعی کم‌رنگ می‌شود و فیلم تغییر جهت می‌دهد و سویه اجتماعی پررنگ‌تری پیدا می‌کند که به جلب رضایت خانواده مصیب مربوط است. فیلم به عنوان تریلر جنایی ــــ نوآر به دلیل ناتوانی از گره‌افکنی جذاب و به مثابه درام اجتماعی به سبب نگاه توریستی به مسائل و مشکلات اجتماع از تعریف داستانی اقناع‌کننده ناتوان است.

تناقض ذاتی

بدبینی و ناامیدی و سوءظن قهرمان داستان، فساد در ارکان مختلف اجتماع شهری، ابهام در ارزش‌های اخلاقی و دشواری پی بردن به حقیقت به فیلمی که مایه‌های نوآر دارد نوعی عدم قطعیت می‌بخشد. اما در «کت‌چرمی» خبری از ابهام و شک و تردید ملموس و واقعی نیست. حل و فصل ماجرا به دست مأمور امنیتی ــــ و نه به دست عیسی در مقام کارآگاه خصوصی ــــ راه را بر هر عدم قطعیت و شک اگزیستانسیالیستی می‌بندد. برخلاف نمونه‌های مشهور نوآر که کارآگاه خصوصی یا قهرمان داستان که پلیس و مأمور قانون نیست، پرونده‌ای را مختومه و فسادی را افشا می‌کند، در اینجا مأمور امنیتی که حد اعلای نمایندگی اقتدار مطلق است، موفق به اجرای قانون و رفع هرگونه شک و شبهه در مساحمه در برقراری عدالت می‌شود.

عیسی که یکبار به خاطر باور‌ها و طرز برخوردش با دخترش طعم تلخ از دست دادن فرزند را چشیده، با اینکه این بار هم در مراقبت از دختر معنوی‌اش، ثریا، شکست خورده، دچار شک و تردیدی بنیادین نمی‌شود. کل ماجرایی که عیسی از سر گذرانده، به این می‌انجامد که دست از شماتت خود بردارد و مرگ دخترش را بپذیرد. در واقع، بحران مردانگی عیسی، در مقام پدری مأیوس و مغموم، با پذیرش مرگ دخترش التیام می‌یابد و تماشاگر نیز به پذیرش اقتدار مطلقی که همه‌چیز را زیرنظر دارد و راه را بر فساد فردی می‌بندد، ترغیب می‌شود.

وجه دیگر این اقتدار مطلق کارکردی است که به عنوان حافظ ارزش‌ها دارد. سرهنگ احمد خسروی در «مرد بازنده» و عیسی فرهمند در «کت‌چرمی»، هر دو زندگی خانوادگی ازهم‌گسیخته و پریشانی دارند. خسروی هم مثل عیسی تنها زندگی می‌کند و باز هم مثل عیسی که رابطه مسالمت‌آمیزی با دخترش نداشته، پسرش را درک نمی‌کند. غیاب خانواده در هر دو فیلم با حضور مأمور امنیتی که پدرانه/ برادرانه مراقب همه‌چیز هست و جلوی فساد فردی افراد بلندمرتبه و تندروی افرادی مثل عیسی و احمد را می‌گیرد، تعدیل می‌شود.

یکپارچگی و انسجام ناشی از حضور مأمور امنیتی اجازه بروز بدبینی و ناامیدی مطلق را نمی‌دهد و این پیام ضمنی را در خود دارد که خطا‌های فردی، هر قدر هم گسترده و عمیق، در نهایت در داخل سیستم با مجازات روبه‌رو می‌شود. در همین نقطه است که تناقض رویکرد اجتماعی فیلم با ایدئولوژی مسلط آن جلب نظر می‌کند. آن نمایش به ظاهر رئالیستی مصائب اجتماعی با برخورد کلیشه‌ای و غیررئالیستی با نماینده اقتدار تناقضی را به وجد می‌آورد که نابسندگی رویکرد فیلم را در پرداختن به مسئله‌اش آشکار می‌سازد.

سیطره پیام

استو نیل، مورخ و پژوهشگر فقید سینما که برای تحقیقاتش درباره ژانر‌های سینمایی شناخته می‌شود، معتقد است یکی از مقوله‌هایی که در مطالعات ژانری باید مورد توجه قرار بگیرد خط مشیء استودیوی سازنده است. در سیستم هالیوودی، استودیو‌های فیلمسازی ژانر‌ها را برای کسب درآمد به کار می‌گیرند و همچنین به طور ضمنی پیامی را که مد نظر دارند منتقل می‌کنند. بنیاد سینمایی فارابی هم به عنوان یک استودیوی فیلمسازی از ژانر بهره می‌گیرد، اما انتقال پیام بر کسب درآمد برای‌اش اولویت دارد. اگر از منظر استودیوی سازنده به تحلیل «کت‌چرمی» بپردازیم، علت مشکلات روایی و نقصان‌های ماهیتی آن را بهتر درک می‌کنیم.

«کت‌چرمی» را نباید صرفا به چشم تریلری جنایی ـــ نوآر نگریست؛ بلکه باید آن را بازنمایی ناخودآگاه نوعی از فیلمسازی دانست که برای ورود مخاطب بیشتر به حلقه تماشاگرانش گوشه‌چشمی به استاندارد‌ها و الگو‌ها دارد، اما در نهایت نمی‌تواند از پیام‌های فکری متداولش دل بِکند.