محیط زیست

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از روزنامه ایران؛ پرویز، کهنسال‌ترین شامپانزه در ایران، که چند روز پیش مرد، سال‌ها از ناراحتی قلبی رنج می‌برد. این موضوع را «پیمان محمد زاده» عضو هیأت علمی دانشگاه و دامپزشک سابق باغ وحش ارم به «ایران» می‌گوید. او که تا ۶ ماه پیش در باغ وحش ارم مشغول به فعالیت بود تأکید می‌کند: «برای پرویز نه اقدامی انجام شد نه اجازه داشتیم کاری انجام دهیم.»

این دامپزشک تعداد شامپانزه‌ها را 4تا 5 شامپانزه اعلام می‌کند و می‌گوید: «شامپانزه‌ها اکثر دچار مشکلات خونی، ژنتیکی و بیماری‌های زمینه‌ای به علت نگهداری نامناسب هستند.»

او می‌گوید: «با توجه به تکلیفی که دو سال پیش به بنده از سوی مجموعه بنیاد مستضعفان و مدیر وقت باغ وحش شد، مکاتبات جامعی را با اتحادیه باغ وحش‌های اروپا، برنامه حفاظت از شامپانزه‌ها و چند بخش بین‌المللی دیگر شروع کردم و با منتور باغ وحشی‌ای که هنوز وجود داشت صحبت کردم. بعد هم برای طراحی یک جایگاه مجهز، پیشرفته و جدید چندین ماه وقت صرف کردم و تمامی استاندارد‌ها، از جمله متریال و مساحت لازم و حتی نوع سنگ و گیاهی که باید در آن‌جایگاه جدید استفاده می‌شد، مشخص کردیم. در نهایت آن طرح را به صورت یک پروپزال جامع تقدیم عزیزان کردم اما متأسفانه مثل اکثر کارهایی که در این چند سال در ارم شاهدش بودیم، فقط در حد تئوری پیش رفت و الان با گذشت نزدیک به یک سال از این ماجرا، هنوز کوچک‌ترین اقدامی از سوی مدیران مجموعه در این باره انجام نشده است و این موضوع شدیداً جای سؤال و فکر دارد.»

محمدزاده وضعیت حیوانات آنجا را اسفناک می‌خواند و می‌گوید: «نه تنها جایگاه شامپانزه‌ها که خیلی از جایگاه‌های حیوانات دیگر نیاز به اصلاح و مدیریت دارد. خیلی از مسائل آنجا وجود دارد که باید حل شود. چون اکثر گونه‌های آنجا مشکلات اساسی دارند. باغ وحش در زمینه خدمات تخصصی و دامپزشکی شدیداً ضعف دارد.»

او پیشنهاد می‌دهد که باغ وحش حتماً از طریق یک تیم تخصصی مدیریت شود و می‌گوید: «اصلاً قرار بود که یک تیم تخصصی با گرایش‌های مختلف در آنجا جذب شود. چون باغ وحش بیشتر از 100 گونه جانوری دارد. بنابراین باید متخصصان در رشته‌های جراحی، پرندگان، دام‌های بزرگ و کوچک، خزندگان و… داشته باشد.»محمد‌زاده تأکید می‌کند که باید تیم دامپزشکی تخصصی به صورت یک کارگروه به صورت مقیم در باغ وحش حضور داشته باشد که از صبح تا شب هرکدام در یک زمینه خاص فعالیت کنند.»

این کارشناس که شش سال سابقه فعالیت در باغ وحش ارم را دارد تأکید می‌کند که تنها یک مدیریت تیمی- تخصصی می‌تواند باغ وحش را از این بحران نجات بدهد.

خروج ارم از اتحادیه باغ وحش‌های اروپا

این دامپزشک از خروج باغ وحش ارم از اتحادیه باغ وحش‌های اروپا در سال‌جاری اظهار تأسف می‌کند ودلیل این خروج را مشکلات مدیریتی و فقدان انجام تعهداتی که داشتند اعلام می‌کند و می‌گوید: «این امتیاز بزرگی بود که از دست دادیم.»

او می‌گوید: «در تمام این سال‌ها حداقل به صورت آنلاین در کنفرانس‌های سالیانه این اتحادیه شرکت و از عملکرد باغ وحش دفاع کردم. بعد از اینکه من از باغ وحش بیرون آمدم آنها حتی به صورت آنلاین در کنفرانس حضور پیدا نکردند تا حداقل از عملکرد خود دفاع کنند. همین موضوع باعث شد بعد از چند سال با وجود هزینه‌ای که صرف عضویت در این اتحادیه  شده بود آن هم از دست رفت.»

او مشکلات ساختاری، دامپزشکی و مدیریتی باغ وحش را بحرانی می‌خواند و می‌گوید: «وضعیت حیوان‌ها اصلاً خوب نیست. البته خیلی کارها در این 5 سال انجام شد ولی خیلی از موارد متأسفانه ناتمام باقی ماند و فرصت اصلاح آن به‌وجود نیامد.»

محمد‌زاده به‌عنوان یک کارشناس تأکید می‌کند: «نیاز است که ساخت جایگاه شامپانزه‌ها که بسیار برای ایجاد آن زحمت کشیده شد؛ طراحی شد و مهندسین نقشه آن را کشیدند، شروع شود. چون وضعیت فعلی جایگاه شامپانزه‌ها مناسب نیست. البته نباید از این هم غافل باشیم که شامپانزه‌ها اکثراً دچار مشکلات خونی، ژنتیکی و بیماری‌های زمینه‌ای به علت نگهداری نامناسب هستند. در طول این سال‌ها حداقل یک چکاپ دوره‌ای نشده‌اند.»

او درباره تجهیزات باغ وحش هم می‌گوید: «حتی تجهیزات و امکانات تخصصی لازم برای چکاپ حیوانات و بررسی وضعیت آنها وجود ندارد. آنجا باید یک پلی کلینیک مجهز با تمام امکانات وجود داشته باشد. شوخی‌بردار نیست بیش از صد گونه جانوری که اکثراً جزو گونه‌های باارزش، کمیاب، نایاب یا برخی از گونه‌های حفاظت شده ایرانی هستند، وجود دارد اما هیچ تجهیزاتی جز ابزارآلات خیلی پیش پاافتاده وجود ندارد. آنجا حتی یک سالن جراحی، یک دستگاه سونوگرافی، رادیولوژی، تیم تخصصی و… ندارد. بزرگ‌ترین مشکل آن است که یک تیم تخصصی ندارد در حالی که باید حداقل 6 دامپزشک در آنجا مشغول به کار باشند.»

اعزام گونه‌ها از ارم به دانشگاه تهران

او به نزاع و درگیری مرال‌های نر در فصل جفتگیری اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این درگیری‌ها مرال‌ها براثر ضربه‌های شاخ زخمی می‌شوند و  تا جراح و ماشین هماهنگ شود تا این گوزن را از باغ وحش به کلینیک دانشگاه تهران برود، یک گونه ارزشمند از دست می‌رود. یا ما باید یک گونه حساس حیوانی را برای یک سونوگرافی ساده از باغ وحش به دانشگاه تهران ببریم. هیچ تجهیزاتی وجود ندارد. الان یک دامپزشک ساده مسئولیت سلامت بیش از صد گونه حیوانی را برعهده دارد. مگر یک دامپزشک ساده می‌تواند به همه این امور برسد؟ اصلاً وجود یک دامپزشک ساده عقلانی است؟ آنجا باید یک بیمارستان یا یک کلینیک داشته باشد که همه گونه‌های مرتبط معاینه شوند.» محمد‌زاده می‌گوید: «هیچ کدام از مراقبین باغ، سواد آکادمیک ندارند و بر حسب تجربه کار می‌کنند. همین افراد را می‌توانند به مراکز جهانی اعزام کنند تا دوره‌های تخصصی  ببینند. اتحادیه باغ وحش‌های اروپا فرصت‌های بی‌شماری برای آموزش داشت که به راحتی از دست رفت. آنها از طریق همین اتحادیه می‌توانستند آموزش‌های لازم را ببینند.»

پدربزرگ شامپانزه‌های «ارم» درگذشت

«پرویز» در «ارم» درگذشت. دلیل مرگ پرویز که بیش از 70 سال داشت، کهولت سن عنوان شد. او و «شیرین» پدر بزرگ و مادربزرگ شامپانزه‌های ایران هستند که می‌توان از زندگی هر کدام از آنها یک مستند تراژیک ساخت.

شامپانزه‌ها را «حسین دولتشاهی» مالک باغ وحش ارم در دهه 40 از کامرون به ایران آورد. کسی نمی‌داند آن گروه دقیقاً شامل چند شامپانزه بودند اما نشت گاز در یک زمستان در دهه 50 جان همه آنها را جز شیرین و پرویز گرفت. این دو توانستند خود را از آن مرگ خاموش نجات دهند تا ادامه‌دهنده نسل شامپانزه‌ها در ایران باشند. اما «ارم» برخلاف معنای لغوی آن که «بهشت» می‌شود هرگز برای آنها بهشت نبود. برای برخی از آنها از جمله «شمسی» جهنم مطلق بود. شرایط نگهداری شامپانزه‌ها در تمام مدتی که در ایران هستند به انتقاد از وضعیت مدیریت این باغ منجر شد، بویژه زمستان‌ها که آنها در یک فضای بسته و تاریک نگهداری می‌شدند، شرایط روحی بغرنجی پیدا می‌کردند. شباهت ژنتیکی انسان و شامپانزه‌ها ۹۹.06 درصد است و فعالان همین مسأله را دلیلی می‌دانستند که بتوانند با شرایط روحی سخت شامپانزه‌ها همدردی کنند.

خشونت خانگی

این شرایط روحی در موارد متعددی به خشونت خانگی توسط شامپانزه‌ها و مرگ برخی از آنها از جمله «شمسی» انجامید. شمسی مادر«باران» بود. باران تنها نوه شیرین و پرویز بود. پیش از آنکه خشونت خانگی توسط پدر و برادر مرگ را برای «شمسی» رقم بزند او دو بار دیگر توسط برادرش «شروین» تا سر حد مرگ کتک خورده بود، اما مسئولان باغ‌وحش تصمیم گرفتند دوباره او را با اعضای خانواده‌اش همخانه کنند. شروین و شمسی جزو آخرین بازمانده‌های این خانواده بودند. پیش از انتقال 8 شامپانزه به یک اتاق، شامپانزه‌های باغ‌وحش ارم در سه گروه مجزا به سرکردگی «بهرام»، «شروین» و «پرویز» جدا زندگی می‌کردند. دلیل این جداسازی هم جلوگیری از خشونت شامپانزه‌ها علیه یکدیگر بود، اما معرفی دوباره این شامپانزه‌ها به یکدیگر شرایط تلخی را برای کوچک‌ترین عضو خانواده یعنی «شمسی» فراهم آورد.

در نهایت «شمسی» 27 مهرماه 1399 به دست برادر و پدر خود کشته شد. پیش از آن هم تعدادی از خواهران و برادران شمسی به دست شامپانزه‌های بالغ در باغ‌وحش  کشته شده بودند. به گفته کارشناسان، بیش از هرچیزی فضای محدود و بسته این شرایط خشونت‌آمیز را به وجود می‌آورد. شامپانزه‌ها بچه‌ها را در شرایط تنگ و تاریک تحمل نمی‌کنند و مرگ را برای آنها رقم می‌زنند.

سرنوشت تلخ باران

«شمسی» مادر «باران» بود؛ تنها نوه شیرین و پرویز. «باران» در سال 99 بیمار شد. فعالان و حامیان حیوانات کارزاری راه انداختند تا «باران» را از ارم خارج کنند و او را به سرزمین اجدادی آفریقا بفرستند. در نهایت «باران» چهارساله به یتیم‌خانه‌ای در کنیا فرستاده شد. سرنوشت خانوادگی اما دست از سر «باران» برنداشت. «باران» دوره قرنطینه را در «اقامتگاه حیوانات رسمی سوییت» پشت‌سر گذاشت، بعد وارد دوره نقاهت شد؛ جایی که با دیگر شامپانزه‌ها تماس فیزیکی نداشت. یک روز اما «باران» قفل قفس را شکست و خود را به جایگاه دیگر شامپانزه‌ها رساند. در نهایت «باران» در جریان یک نزاع و جدال با همنوعان خود جان باخت.

«شیرین» دیابت گرفت

«شیرین»، مادربزرگ شامپانزه‌های ایران هم حال و روز خوبی ندارد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که او به دیابت نوع ۲ مبتلاست و نیاز به رژیم غذایی و داروهای ویژه دارد. شیرین 55 سال دارد. پیش‌تر علی طاهری، دامپزشک، کم‌تحرکی شیرین را یکی از دلایل ابتلا به دیابت اعلام کرده و گفته بود: «هم‌اکنون میزان قندخون حیوان در وضعیت کنترل‌شده قرار دارد، اما با توجه ‌به سن حیوان، احتمال درمان کامل بعید به نظر می‌رسد و لازم است همواره رژیم ویژه غذایی و اقدامات دارویی در خصوص او انجام پذیرد.»

مسئولان باغ‌وحش همچنین اعلام کرده‌اند، به دلیلی پیری شامپانزه‌های باغ‌وحش ارم درخواست انتقال آنها به کنیا و جایگزینی این گله با یک گله جوان را کرده‌اند. البته این مکاتبات به گفته آنها تاکنون به نتیجه نرسیده است.

ایجاد باغ‌وحش جدید ممنوع شد

زندگی شامپانزه‌ها تنها تراژدی باغ‌وحش ارم نیست. این انتقادها هم فقط به ارم بازنمی‌گردد. انتقاد تا جایی پیش رفته است که شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، بهمن‌ماه سال‌جاری، صدور موافقت اصولی جدید برای احداث یا ایجاد باغ‌وحش را تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام کرد. به گفته انصاری، این ممنوعیت در پی درخواست‌های مکرر مردم و کارزارهای اعتراض به وضعیت نامطلوب باغ‌های‌ وحش سراسر کشور صادر شد.