12 نکته درباره آتش بس غزه

از توقف جنگ و آغاز صلح، باید خوشحال بود مثل همه مردم خاورمیانه که چهارشنبه شب خوشحال شدند.

2-  آینده غزه چه می شود؟

حمله 7 اکتبر 2023 / 15 مهر 1402 حماس به اسرائیل و پس از آن جنگ اسرائیل علیه غزه که 15 ماه طول کشید سلسله ای از درگیری ها و حملات نظامی منطقه ای را در خاورمیانه سبب شد که اکثر آنها برای نخستین بار روی دادند و بی سابقه بودند.

یک روز بعد از 7 اکتبر ، حملات حزب الله لبنان علیه اسرائیل به حمایت از فلسطینی ها و غزه، شروع شد. این حملات در ابتدا به درگیری معدود و پراکنده محدود بود اما در نهایت به جنگ زمینی و تمام عیار میان دوطرف تبدیل شد. جنگی که بعد از سال 2006، دوباره نظامیان حزب الله و اسرائیل را در جنوب لبنان روبه روی هم قرار داد.

تفریح مردم در ساحل غزه . قبل از جنگ فعلی

این جنگ با حوادثی از جمله انفجار پیجرها و بی سیم اعضای حزب الله لبنان و حملات هوایی اسرائیل علیه سیدحسن نصرالله رهبر حزب الله، جانشین او یعنی هاشم صفی الدین و شماری از مهمترین و کلیدی ترین فرماندهان نظامی حزب الله همراه شد. در طرف مقابل همه تا آخرین روز، حملات موشکی حزب الله علیه شهرهای شمال اسرائیل ادامه یافت و پهپاد حزب الله به خانه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل هم رسید.

حملات هوایی اسرائیل به مراکز ایران و گروه های وابسته به ایران در سوریه هم ادامه یافت.

برای اولین بار، اسرائیل، در حمله هوایی سفارت ایران در دمشق را بمباران کرد. هدف، هدف قراردادن شماری از فرماندهان ارشد نظامی ایرانی بود. پس از آن ، ایران برای نخستین بار، حمله موشکی و پهپادی علیه اسرائیل انجام داد. اسرائیل هم حمله هوایی علیه پایگاه هوایی اصفهان داشت.

ترور اسماعیل هنیه در تهران توسط اسرائیل دیگر اتفاق مهم و بی سابقه ای بود که تنش در خاورمیانه را به اوج رساند. اتفاقی که باعث شد ایران حمله موشکی دوم را علیه اسرائیل اجرا کند. پس از آن هم اسرائیل،  نخستین حمله هوایی رسمی و اعلام شده خود را علیه ایران ثبت کرد.

دیگر اولین ها این گونه بودند: حملات پهپادی و موشکی دولت حوثی ها – انصارالله یمن علیه اسرائیل ، حملات هوایی از سوی گروه های “مقاومت” در عراق به اسرائیل، حملات حوثی ها – انصارالله یمن به کشتی های نظامی امریکا و انگلیس و کشتی های تجاری اسرائیلی یا در مسیر اسرائیل و حملات مستقیم اسرائیل به یمن.

توافق آتش بس در غزه میان حماس و اسرائیل، به جنگ و درگیری های منطقه ای در خاورمیانه هم پایان داد.

همزمان با جنگ تن به تن نیروهای حماس و اسرائیل در غزه و موشک باران اسرائیل علیه شهرهای غزه، مقامات سیاسی آنها در دوحه قطر مشغول مذاکرات صلح و آتش بس بودند.

با اینکه اسرائیل 46 هزار نفر را در حملات علیه غزه کشت؛ با اینکه اسرائیل شهرها و خانه ها را در غزه تخریب و 2 میلیون نفر جمعیت این منطقه را آواره کرد؛ با اینکه اسرائیل حداقل دو رهبر حماس (اسماعیل هنیه در تهران و یحیی سنوار در غزه) را به قتل رساند اما حماسی ها میز مذاکره را ترک نکردند و همچنان به مذاکرات غیرمستقیم با اسرائیل ادامه دادند. چرا ؟ چون در این مرحله، نه اسرائیل توانایی نابودی حماس را دارد و نه حماس می تواند اسرائیل را نابود کند.

باید میان حماس به عنوان یک “گروه مقاومت ضداشغالگری” در غزه و حماس به عنوان دولت (دولت حماس) که در غزه حکومت می کرد تفاوت قائل شد.

تا قبل از جنگ اخیر، حماس علاوه بر فعالیت به عنوان حزب سیاسی – نظامی، در قالب یک دولت و کابینه، اداره غزه را در دست داشت.

یعنی فلسطینی ها دارای دو دولت بودند. دولت فلسطین (تشکیلات خودگردان) به رهبری محمود عباس در کرانه باختری و دولت حماس در غزه. با این تفاوت که سازمان ملل متحد، ایران و کشورهای منطقه، دولت تشکیلات خودگردان را به عنوان دولت رسمی و قانونی به رسمیت می شناختند و می شناسند اما با دولت حماس به عنوان “واقعیت موجود” تعامل می کنند. ایران البته همزمان هر دو دولت را به رسمیت می شناسد و با هر دو تعامل رسمی دارد.

نیروهای نظامی حماس

حماس در جنگ 15 ماهه اخیر، بیشتر به عنوان یک گروه مقاومت ظاهر شد و نه دولت حاکم بر غزه. به همین دلیل هم توانست به جنگ ادامه دهد؛ هم تا آخرین روزهای جنگ در غزه از ارتش اسرائیل تلفات بگیرد؛ هم گروگان های اسرائیلی را با وجود 15 ماه جنگ سنگین و اشغال سراسر منطقه غزه، نزد خود نگه دارد و مانع از آزادسازی آنها شود؛ هم در صورت عقب نشینی اسرائیل از غزه، قدرت اصلی و بلامنازع این منطقه باشد.

این یکی از شگفتی های جنگ های نامتقارن میان یک ارتش سازماندهی شده و کاملا مسلح از یک سو و نیروهای یک گروه مقاومت و چریکی است. با اینکه منطقه غزه کاملا در محاصره است اما مشخص نیست چگونه نیروهای حماس، اسلحه و مهمات خود را برای این مدت تامین کرده اند و همچنان مشغول جنگیدن و آسیب زدن به ارتش اسرائیل هستند. در حالی که کل منطقه غزه حدود 360 کیلومتر مربع است.

البته حماس به عنوان دولت، در این جنگ متحمل خسارت های زیادی شد از جمله اینکه حاکمیت و سیطره دولت حماس بر منطقه غزه از بین رفت. خاک غزه بعد از سال 2004 تاکنون یعنی بعد از 18 سال، به مدت 15 ماه اشغال شد. همچنین بیش از 46 هزار نفر از مردم غزه در حملات اسرائیل به قتل رسیدند. شهرها و زیرساخت های زندگی در غزه تخریب و نابود شدند.

در جنگ اسرائیل علیه غزه در مدت 15 ماه اخیر بیش 45 هزار نفر (رقم دقیق 46 هزار و 707 نفر)  کشته شدند. بیش از نیمی از این افراد کودکان، زنان و افراد مسن هستند.

در تاریخ غزه ، این آمار از کشته ها، بی سابقه است.

کشته شدن 46 هزار انسان که اکثریت کامل آنها غیرنظامی هستند از اتفاقات قابل تامل این جنگ است. اینکه هیچ کس در جهان نتوانست مانع از این کشتار شود. این ننگ نیز برای کشورهای غربی و در راس آنها امریکا برای باقی ماند که تامین کننده اول تسلیحات اسرائیل در این جنگ بودند در حالی که واضح و مبرهن بود از این تسلیحات برای کشتار انسان ها استفاده می شود.
جهان امروزی جهانی است که همچنان می توان دست به کشتار گسترده انسان ها زد.

گورهای دسته جمعی در غزه در نتیجه حملات اسرائیل به این منطقه

اسرائیل علاوه بر این ، محاصره غزه و مردم آن را هم شدیدتر کرد و از ورود مواد غذایی و کمک های بشردوستانه به این منطقه هم جلوگیری کرد. انسان ها در غزه یا در حملات و بمباران ها کشته می شوند یا در اثر گرسنگی و کمبودها، در معرض مرگ و ضعف و آسیب قرار می گیرند. تاکنون تعدادی از نوزادان به دلیل سرمای هوا، فوت کرده اند. شماری از کودکان هم در اثر گرسنگی و سوء تغذیه جان باخته اند. علاوه براین، حمله به بیمارستان ها و جلوگیری از ورود تجهیزات پزشکی ، دارو و لوازم ، باعث شده بسیاری در اثر شدت بیماری ها بمیرند. حملات به مناطق امن و اردوگاه های آوارگان نیز برگ دیگری از سختی زندگی در غزه در سایه جنگ اسرائیل است.

مجموعه این اتفاقات باعث شد بسیاری اسرائیل را متهم به نسل کشی در غزه کنند. اتهامی که حتی سازمان بین المللی و غیردولتی دیده بان حقوق بشر نیز آن را تایید کرد. این اتهام علیه مقامات ارشد اسرائیلی در دادگاه بین المللی لاهه هم مطرح و پیگیری شد.

هرچند برای بنیامین نتانیاهو نخست وزیر و یواف گالانت وزیر دفاع وقت اسرائیل، حکم بازداشت از سوی دادگاه بین المللی صادر شد اما همچنان این دو در غرب، به عنوان افرادی که دست به کشتار دهها هزار نفر زده اند شناخته نمی شوند در حالی که هر مقام دیگری اگر به مراتب آمار کمتری در کشتار انسان ها داشت قطعا رسانه ها و دولت های غربی از او تصویر قصابی خون ریز می ساختند نه اینکه همچنان بتواند به حیات عادی دیپلماتیک و روابط خود با کشورهای غربی ادامه دهد. گرچه دولت های اروپایی تاکید کرده اند به حکم دادگاه بین المللی احترام می گذارند و این یعنی، نتانیاهو اگر به این کشورها سفر کند بازداشت خواهد شد.

   حمله 7 اکتبر، یکی از معماها و ابهامات تاریخ است. اینکه این اتفاق، به سود فلسطین ، فلسطینی ها و قضیه فلسطین بود یا نه؟ هر دو پاسخ ، حامیان جدی دارد.

نگارنده معتقد است حماس در 7 اکتبر به دنبال اتفاقاتی نبود که در این حادثه، رخ داد. حماس به دنبال وارد کردن یک واحد خسارت به اسرائیل بود اما انچه رخ داد 100 واحد خسارت بود. به همین دلیل مقامات حماس، پیش بینی می کردند اسرائیل یک واحد واکنش داشته باشد اما در عمل، با 100 واحد واکنش و خسارت روبه رو شدند.

مسوولان حماس تصور می کردند در این حمله می توانند در مقایس به مراتب کوچکتر به عمق خاک اسرائیل نفوذ کنند و تعداد محدود و کمی را کشته یا به گروگان و اسارت بگیرند اما شکست شگفت آور مرزبانی اسرائیل و ریزش ناگهانی دیوار مرزی اسرائیل، راه را در برابر نیروهای حماس و دیگر افراد خودسر و عادی از غزه باز کرد تا حوادث پیش بینی نشده را رقم بزنند و تلفات چند برابر پیش بینی قبلی به طرف اسرائیلی وارد شود.

مقامات حماس قبل از حمله، فکر می کردند در واکنش به حمله آنها در 7 اکتبر، حداکثر مثل همیشه، اسرائیل دست به چند حمله هوایی بزند و چند روز بعد به پایان برسد.

در حمله 7 اکتبر، نیروهای حماس با شکست دیوار مرزی توانستند وارد جنوب اسرائیل شوند

با این حال حماس خود را برای جنگ زمینی بیش از یک سال در برابر اسرائیل آماده کرده بود و به همین دلیل توانست به جنگ برای 15 ماه در برابر اسرائیل ادامه دهد.

7 اکتبر  نتایج مختلفی را به بار داشت. نشان داد تا زمانی که مسئله فلسطین، عادلانه و بادوام حل نشود هر ان ممکن است اسرائیلی ها را با حادثه ناگهانی، روبه رو سازد.

7 اکتبر مسئله فلسطین را دوباره به یک موضوع جهانی تبدیل کرد تا جایی که شماری از کشورهای اروپایی برای اولین بار، بعد از سال ها سکوت و بی توجهی، برای به رسمیت شناختن کشور و دولت مستقل فلسطین، دست به اقدام عملی زدند.

صدور حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو نخست وزیر و اولاف گالانت وزیر دفاع وقت اسرائیل از سوی دادگاه بین المللی را هم می توان از نتایج غیرمستقیم 7 اکتبر و تحولات بعد از آن دانست.

قبل و بعد از 7 اکتبر و جنگ غزه، چهره منطقه تغییر کرده است. از مهمترین تحولات مرتبط با 7 اکتبر، جنگ اسرائیل و لبنان و جنگ اسرائیل علیه غزه را می توان ، سرنگونی حکومت بشار اسد در حمله 11 روزه گروه های مسلح و مخالفان مسلح دانست.

آیا غزه دوباره شاهد حملات و درگیری اسرائیل و گروه های فلسطینی خواهد بود؟ پاسخ مثبت است اما نه در آینده کوتاه مدت.
زیرا، ریشه مشکل باقی مانده است و آن اشغال سرزمین فلسطین توسط اسرائیل است. تا این اشغال باقی است جنگ و درگیری و حملات، ادامه دارد چون حق بزرگ یک ملت نقض شده است. یعنی حق “تعیین سرنوشت” و “استقلال”. ملت و مردم فلسطین به مانند همه ملل دیگر، این حق را دارند که سرنوشت خود را تعیین کنند و استقلال و کشور مستقل داشته باشند.

نقشه : منطقه زرد رنگ مرزهای 1967 را تعیین می کند. این منطقه به علاوه منطقه سبز رنگ (جولان) هم اکنون از سوی اسرائیل به عنوان مناطق رسمی خاک اسرائیل شناخته می شوند و شهروندان ساکن آن شامل یهودیان اسرائیلی و فلسطینی ها و سوری ها، شهروندی اسرائیل دارند. جولان منطقه متعلق به سوریه و تحت اشغال اسرائیل است. اسرائیل جولان را بخشی از خاک رسمی خود اعلام کرده است. مناطق قرمز کرانه باختری و غزه توسط وزارت دفاع و ارتش اسرائیل کنترل می شوند گرچه اداره غیرنظامی کرانه باختری هم اکنون در دست تشکیلات خودگردان فلسطین است. در غزه هم اکنون جنگ و ارتش اسرائیل در آن مستقر است. تا قبل از این ، اداره نظامی و غیرنظامی غزه در دست دولت حماس بود.منظور از خاک رسمی اسرائیل، بخش هایی است که از نظر سازمان ملل، اشغالی نیست.

تا زمانی که این حق مردم فلسطین نقض می شود و برنامه های اسرائیل برای ادامه اشغال و نابودی و حذف مردم فلسطین ادامه دارد مقاومت و حمله و جنگ و درگیری هم ادامه خواهد داشت.
اسرائیل نه حاضر است مناطق فلسطینی  را بخشی از خاک خود اعلام کند و به همه ساکنان آنها (جمعیت 2.3 میلیون نفری غزه و 3.5 میلیون نفری کرانه باختری و قدس شرقی) شهروندی و شناسنامه و گذرنامه اسرائیلی بدهد و نه از این مناطق عقب نشینی می کند بلکه بر اشغال و زندگی تحت اشغال ساکنان آن اصرار دارد.

همانطور که بارها اشاره شد فرض کنیم اشغال هندوستان توسط انگلیس همچنان ادامه می یافت؛ فرض کنیم همچنان اشغال الجزایر از سوی فرانسه ادامه داشت؛ فرض کنیم اشغال لیبی از سوی ایتالیا تا امروز برقرار بود آیا غیر از این است که در این 3 کشور همچنان شاهد جنگ و درگیری و مقاومت ضداشغالگری بودیم؟ فلسطین هم شبیه این کشورهاست.

تنها راه، عقب نشینی اسرائیل از سرزمین های فلسطینی، پایان دادن به اشغال نظامی فلسطین و به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین است.

 در جهان، به جز فلسطین، هیچ کشوری وجود ندارد که به طور کامل، تحت اشغال نظامی کشور دیگری باشد.

 شاید برای نخستین بار است که همزمان 2 رئیس جمهور در امریکا باهم در حال فعالیت رسمی اجرایی هستند.

براساس رویه معمول، همیشه باید تنها یک رئیس جمهور فعال وجود داشته باشد یعنی رئیسی که در کاخ سفید مستقر است. وقتی رئیس جمهور جدید انتخاب می شود و در اصطلاح، منتخب است معمولا وارد فعالیت رسمی واجرایی نمی شود تا زمانی که در مراسم عمومی، به عنوان رئیس جدید معرفی می شود و کار او با ورود به کاخ سفید آغاز می شود.

رئیس جمهور منتخب حق انجام فعالیت های اجرایی و رسمی و دولتی را ندارد بلکه تنها گزارش هایی از واحدهای سیاسی و امنیتی دریافت می کند تا از سیر امور مطلع باشد.

با این حال این بار و به هنگام مذاکرات آتش بس میان حماس و اسرائیل در دوحه قطر و با حضور هیات های میانجیگری از قطر و مصر و امریکا، دو تیم از آمریکا حاضر بودند. هیاتی به ریاست ” برت مک‌گرک ” فرستاده جو بایدن رئیس جمهور فعلی امریکا و هیاتی ریاست  ” ستيف ويتكوف ” فرستاده دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب امریکا.

امریکا الان دو رئیس جمهور دارد. اولی جو بایدن که کشور را از کاخ سفید اداره می کند و دوم، دونالد ترامپ که با وجود اینکه هنوز رئیس جمهور منتخب است اما از اقامتگاهش در منطقه مارالاگو (ایالت فلوریدا امریکا).

بعد از اعلام رسمی دست یابی به آتش بس، هم ترامپ (رئیس جمهور منتخب) و هم جو بایدن (رئیس جمهور فعلی یا مستقر) هر دو موضع گیری کردند و اعلام آتش بس را نتیجه فعالیت های خود دانستند.

ترامپ در شبکه اجتماعی خود نوشت: “ما یک توافق برای آزادی گروگان‌ها در خاورمیانه داریم. آنها به زودی آزاد خواهند شد. ممنونم!… این توافق فقط می‌توانست در نتیجه پیروزی تاریخی ما در انتخابات نوامبر اتفاق بیفتد”.

کار به جایی کشید که در پایان نشست خبری جو بایدن درباره آتش بس، وقتی می خواست تریبون را ترک کند یکی از خبرنگاران سوال کرد” آیا اعتبار آتش بس برای شماست یا ترامپ ؟”
بایدن با خنده ای که نشان از ناراحتی داشت جواب داد:” آیا این یک شوخی است؟”

با این حال کمتر کسی است که در نقش آفرینی تهدیدها و فشارهای ترامپ در کسب این توافق شک داشته باشد. در واقع می توان گفت هم نتانیاهو هم حماس، ترجیح دادند در دوره جو بایدن و قبل از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، با دشمن خود به آتش بس برسند.

ترامپ قبل از این چندبار تهدید کرده بود اگر گروگان های اسرائیلی نزد در غزه آزاد نشوند جهنم به پا خواهد شد.

پیش از این هم ترامپ از نتانیاهو خواسته بود به جنگ در غزه پایان دهد. یکی از وعده های انتخاباتی اش هم پایان دادن به جنگ های شعله ور در از جمله غزه و اوکراین بود.

ترامپ آتش بس در غزه را به کارنامه خود اضافه کرد و این گونه تفسیر کرد که حتی قبل از بازگشت به کاخ سفید، او توانسته به یکی از مهمترین وعده هایش عمل کند. در مقابل، جو بایدن هم می خواست در نهایت، این آتش بس در دوره ریاست او اعلام شود.

مقامات اسرائیل یعنی نخست وزیر و وزیر دفاع قبل از حمله به غزه در 15 مهر سال گذشته، اهدافی را تعیین کردند. به برخی از این اهداف رسیدند مثل کنار زدن حماس از حکمرانی بر غزه و به برخی از اهداف هم نرسیدند: آزادسازی اسیران اسرائیلی در اختیار حماس و نابودی حماس.
کنار زدن حماس از حکومت غزه هم موقتی است چرا که به محض عقب نشینی ارتش اسرائیل از غزه، نیروهای حماس دوباره قدرت را در این منطقه به دست می گیرند.

همچنین اسرائیل به اهداف اعلام نشده هم نرسید مثل وادار کردن مردم غزه به شورش علیه حماس و برچیدن آن از قدرت، هجوم مردم غزه به سمت مرز مصر و خالی شدن منطقه غزه .

اسرائیل به برخی اهداف اعلام نشده خود هم رسید از جمله : تخریب و نابودی و ویرانی حداکثری شهرها و امکانات و زیرساخت های منطقه غزه – کشتار حداکثری مردم غزه از زنان و مردان و پیر و جوان و کودک.

اسرائیل همچنین با استفاده از فرصت جنگ، به اقدام علیه سران و فرماندهان سیاسی و نظامی حماس پرداخت و توانست دو رهبر حماس یعنی اسماعیل هنیه و یحیی سنوار را مورد هدف قرار دهد.

اسرائیل نتوانست در 15 ماه جنگ علیه غزه، حماس را نابود کند. گرچه کنترل همه سرزمین غزه را به دست گرفت و حماس را از حکمرانی و حکومت بر منطقه غزه ، کنار زد اما در نهایت نتوانست همه اسیران خود اسیر  دست حماس و جهاد اسلامی را آزاد کند و مجبور شد با حماس (همان گروهی که قول نابودی آن را داد) مذاکره کند.

حتی اگر حماس نابود می شد و اثری از آن نمی ماند اما در نتیجه همین جنگ فعلی با 46 هزار کشته در غزه و ادامه اشغال نظامی و شرایط سخت زندگی در این منطقه، دهها گروه شبیه حماس، متولد می شدند تا جوانانی با انگیزه های اسلامی – دینی و میهنی، علیه اشغالگران ، دست به اسلحه ببرند.

 میانجیگری قطر میان اسرائیل و حماس و میزبانی از مذاکرات میان دو طرف، به وزن سیاسی قطر اضافه کرد. این برای دومین باری است که میانجیگری قطر می تواند به آتش بس در غزه منجر شود.

قطری ها هم سعی کردند از این موقعیت به لحاظ رسانه ای و دیپلماتیک، نهایت بهره را ببرند. از جمله اینکه اولین خبر از اعلام رسمی و نهایی دست یابی به توافق آتش بس را نخست وزیر – وزیر خارجه قطر در نشست خبری در دوحه قطر با حضور خبرنگاران رسانه های جهانی اعلام کرد.  بسیاری از شبکه های تلویزیونی خبری، این نشست خبری را پخش زنده کردند تا این خبر مهم از زبان مقام قطری منتشر شود.

شیخ “محمد بن عبدالرحمن آل ثانی” که همزمان نخست وزیر و وزیر خارجه قطر است علاوه بر اعلام خبر رسمی دست یابی به آتش بس، برای نخستین بار، جزئیاتی از آن را هم اعلام کرد. اشاره به این نکته هم مهم است که قطر تنها کشور دنیاست که نخست وزیر همزمان، سمت وزیر خارجه را هم برعهده دارد و این نشانه ای برای اهمیت سیاست خارجی در این کشور است تا هماهنگی و همسویی کامل و صددرصدی میان وزارت خارجه با سایر بخش های دولت برقرار باشد.

این برای چندمین بار در سال های اخیر است که قطری ها در مسائل منطقه و کشورهای دور و نزدیک، دست به میانجیگری می زنند که از جمله می توان به میانجیگری میان آمریکا و طالبان یا میان ایران و آمریکا اشاره کرد. این روند تصادفی نیست بلکه قطر، با توجه به شرایط و موقعیت خود، میانجیگری را یکی از مواردی قدرت بخشی خود می داند. در همین راستا از سال ها قبل به تربیت نیروهای زبده و افتتاح مراکز علمی مرتبط با میانجیگری پرداخته است.  قطر ، میانجیگری در اختلافات و مسائل مختلف را به یکی از کارکردها و مزیت های نسبی این کشور اضافه کرده است.