افول ستاره نجوم دانش‌آموزی کشور

سعید فیروزه

در روزهایی نه چندان دور، فعالیت‌های علمی ستاره شناسی در استان بوشهر جلوه‌ای بین المللی پیدا کرده بود، حضور بیش از ۱۰ هزار دانش آموز و معلم با محوریت رصدخانه مهر متعلق به آموزش و پرورش استان بوشهر، منجر به تشکیل شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی به نام استان بوشهر شد تا همه دانش آموزان علاقمند به نجوم در سرتاسر جهان، آوازه این بندر کهن را به عنوان شهری پیشرو در عرصه نجوم آماتور بشناسند.

اما مدتی است که با تعطیل شدن رصدخانه ارزشمند مهر، این فعالیت‌ها رنگ باخته تأسیسات آن در حال زوال است.

سید مهدی رکنی مؤسس و مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی سینا از جمله دانش آموزان رشد یافته در همین مرکز علمی است که امروز در قامت مدرس دوره‌های بین المللی در حال فعالیت است و به همین منظور گفت‌وگویی را با وی داشتیم.

تولد یک ستاره

مؤسس و مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی در این باره می‌گوید: رصدخانه مهر در روستای گورک سادات (از توابع شهرستان تنگستان) در سال ۱۳۸۴ تأسیس شد و از سال ۱۳۸۹ فعالیت‌های این نهاد به سطح پژوهشی و پرورشی ارتقا یافت.

وی افزود: در این بازه زمانی دانش آموزان دیگر بازدید کننده صرف نبودند و به بخشی از مشارکت کنندگان در فعالیت‌های رصدخانه تبدیل شده بودند، به صورت همزمان نیز یک پایگاه آموزشی نجوم در پژوهش سرای دانش آموزی شهید خوشبخت به منظور برگزاری کلاس‌های آموزشی و هماهنگی فعالیت‌ها شکل بگیرد.

مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی اضافه کرد: با وجود این پژوهش سرا، حضور دانش آموزان در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی نجومی رشد چند برابری یافت، اما چیزی که باعث خاص شدن این رصدخانه شد، فعالیت‌های فرهنگی-علمی است، در این فعالیت‌ها، دانش آموزان از علم و دانشی که در رصدخانه یاد می‌گرفتند، در رویدادهای فرهنگی و زندگی روزمره استفاده می‌کردند.

وی ادامه داد: بزرگترین نمونه این رویدادها، جشنواره نجوم و طبیعت کاوشگران بود که دانش آموزان یک شبانه روز کامل را در محیط باغ پیرامون رصدخانه کمپ می‌زدند، به صورت گروهی آموزش می‌دیدند، ابزار می‌ساختند و مهارت‌های شب مانی و اقامت در طبیعت را می‌آموختند.

وی ادامه داد: نکته درخشان این جشنواره آن بود که لیدرهای آموزشی این رویداد، خود دانش آموزانی بودند که قبلاً در فعالیت‌های رصدخانه شرکت کرده بودند و برای این کار پرورش داده شده بودند.

رکنی گفت: جشنواره نجوم و طبیعت کاوشگران ادامه یافت و به مجموعه‌ای از رویدادهای فرهنگی از جمله مثل نوروز، یلدا، تیرگان و مهرگان امتداد یافت. تکرار این رویدادها باعث شد تا بوشهر در سطح کشور شناخته شود و در سال ۱۳۹۴ رصدخانه و پژوهش سرای شهید خوشبخت، قطب ستاره شناسی کشور و قطب ستاره شناسی دانش آموزی در وزارتخانه آموزش و پرورش شناخته شود. در سال ۱۳۹۵ نیز این مجموعه به عنوان برترین نهاد ترویج کننده علم در ایران شناخته شد.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی سالانه بیش از ۱۰ هزار دانش آموز و معلم به طور مستقیم در فعالیت‌های علمی و آموزشی رصدخانه شرکت می‌کردند و در فراخوان به حضور در رویدادهایی مثل شب یلدا و … فضا و امکانات ما کفاف پاسخگویی به صدها داوطلب مشارکت را نداشت.

شروع فعالیت‌های بین المللی

رکنی بیان کرد: از سال ۱۳۹۷ و به مرور فعالیت‌های این رصدخانه رنگ و بوی بین المللی به خود گرفت، نخستین برنامه بین المللی ما، دعوت از انوشه انصاری و سخنرانی آنلاین برای معلمان و دانش آموزان بوشهری بود. قابل ذکر است که خانم انصاری به عنوان نخستین بانوی فضانورد ایرانی، الگوی علمی این دانش آموزان بود و عکس او مثل یک اسطوره روی دیوار رصدخانه نصب شده بود.

وی اضافه کرد: بعد از این ارتباط، خانم انصاری ما را به چند نهاد بین المللی از جمله «انجمن منجمان بدون مرز» و «اتحادیه بین المللی ستاره شناسی» معرفی و مرتبط کرد و این ارتباطات با معرفی بنده به عنوان مدیر بین اللمل رصدخانه استمرار یافت.

مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی ادامه داد: اقدام بعدی، ارتباط ما با NASE یا همان «شبکه جهانی ستاره شناسی مدارس» بود که برای نخستین بار در خاورمیانه و به دعوت رصدخانه مهر، یک دوره آموزشی با تدریس «رزا ماریا رز» از کشور اسپانیا را در دانشگاه خلیج فارس و با حضور معلمان کل کشور برگزار شد.

وی ادامه داد: با توجه به موفقیت چشم گیر تیم برگزاری این رویداد و کسب دانش موردنیاز، NASE از ما به عنوان مدرس بین المللی در چندین دوره آموزشی در خارج از کشور استفاده کرد و پروژه‌هایی برای ما تعریف شد تا علاوه بر معلمان، از دانش آموزان نیز در فعالیت‌های بین المللی استفاده کنیم.

شبکه ای که از بوشهر، کل جهان را پوشش داد

وی خاطرنشان کرد: با ورود دانش آموزان به فعالیت‌های بین المللی و با همکاری اتحادیه بین المللی ستاره شناسی، رویدادی به نام «روز ستاره شناسی در مدارس» یا ADIS شکل گرفت.

رکنی گفت: این رویداد با برگزاری جشن‌های باستانی ایران به شکل آنلاین شکل جدیدی به خود گرفت و تا کنون نیز ادامه دارد، اما دیگر تنها میزبان آن ایرانیان نیستند. مثلاً در یک سال ژاپن میزبان نوروز است و رومانی میزبان یلدا است.

مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی سینا ادامه داد: تا کنون بیش از ۲۰ کشور مختلف جهان در این پروژه شرکت کردند و این رویداد را به نام ایران برگزار کرده‌اند. این رویداد و بین المللی شدن فعالیت دانش آموزان ایرانی به بزرگترین دستاورد رصدخانه منجر شد.

وی اضافه کرد: ما موفق به راه اندازی شبکه ای به نام سینا شدیم. سینا یا همان شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی که توسط دانش آموزان ایرانی راه اندازی شد و در مقاله‌ای توسط دانشگاه کمبریج انگلستان معرفی شد، تمام دانش آموزان علاقمند به ستاره شناسی در جهان را تحت پوشش خود قرار داد که مرکز و مؤسس این شبکه به نام رصدخانه مهر بوشهر ثبت شد.

کرونا، اولین دشمن نجوم بوشهر

وی تاکید کرد: پس از این اتفاق بزرگ و با شیوع کرونا، فعالیت‌های رصدخانه و پژوهش سرا دستخوش تغییرات و چالش‌های زیادی شد. از یک سو آنلاین شدن رویدادها باعث افزایش فعالیت‌های بین المللی ما شد، چرا که مشکلات مالی و صدور ویزا و … در فعالیت‌های آنلاین معنایی نداشت و راهگشایی خوبی بابت حضور بین المللی رصدخانه اتفاق افتاد اما آموزش‌های حضوری و فیزیکی در رصدخانه تعطیل شده بود و عدم استفاده از تجهیزات موجب فرسوده شدن این ابزار گران قیمت شد.

وی افزود: با عبور از رکود چندساله کرونا، قسمت عمده ابزار رصد در رصدخانه مستهلک شده و هزینه‌های بالای تعمیرات این تجهیزات باعث از کار افتادن آنها شد و برخی بی تدبیری‌ها نیز باعث غیرفعال شدن مرکز آموزشی در پژوهش سرای دانش آموزی شده بود.

رکنی ادامه داد: این رکود در کنار مشکلات گنبد رصدخانه که باعث از بین رفتن کارایی آن شد، و همچنین سایر ابزار آموزشی این مجموعه، باعث تعطیلی رصدخانه شد. شایسته ذکر است که تلسکوپ رصدخانه مهر یکی از بهترین تلسکوپ‌های دانش آموزی کشور است و امروز تأمین اعتبار خرید یک نمونه جدید آن بسیار هنگفت است و با هزینه‌ای کمتر می‌توان مجدداً آن را بازسازی کرد. اما در حال حاضر سقف گنبد بسته شده و اعضای آن مجموعه فعال و پویا پراکنده شده‌اند.

وی بیان کرد: این شرایط در حالی رقم خورد که تیم ما بدون هیچ حمایت مالی در سال ۱۴۰۰ در جشنواره علم اروپا شرکت کرد و سال بعد نیز در مجمع عمومی اتحادیه بین المللی ستاره شناسی در کشور کره جنوبی با ۱۵ مقاله و ۲ سخنران (بنده و آقای باغبانی) حضور درخشانی داشت. اما تنها حمایت از این تیم توسط IAU بود که هزینه‌های سفر را پوشش داد و در داخل کشور نه تنها شرایط بهتر نشد، بلکه متأسفانه بدتر نیز شد.

مؤسس و مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی گفت: با تغییر مدیریت رصدخانه، شاکله حضور دانش آموزان در این مجموعه نیز از بین رفت و تمامی فعالیت‌های بین الملی این مرکز نیز در حال انتقال به دیگر کشورهاست. مثلاً ADIS و برگزاری رویدادهای چهارگانه حالا در دست ژاپنی‌ها است و برنامه‌های شبکه سینا نیز عمدتاً توسط کشور رومانی انجام می‌شود.

امید به آینده

وی بیان کرد: با همه این تفاسیر، ما در تلاش برای حفظ این سرمایه بزرگ برای استان بوشهر هستیم اما پاسخ مثبتی از طرف مسئولین آموزش و پرورش شهرستان تنگستان یا استان بوشهر دریافت نکرده‌ایم. اگرچه وضعیت پژوهش سرای دانش آموزی شهید خوشبخت به سمت بهبود است و مدیریت مجموعه نگاه مثبت و مشفقانه ای نسبت به این موضوع دارد، اما متأسفانه این مرکز از نظر امکاناتی محروم است و نیازهای آموزشی ستاره شناسی را برآورده نمی‌کند.

رکنی تصریح کرد: در واقع باید گفت استان بوشهر که زمانی با بیش از ۱۰ هزار دانش آموز فعال در سطح بین المللی حرف‌های زیادی در حوزه نجوم داشته، در حال حاضر از داشتن امکانات اولیه آموزشی نیز محروم است. الان ما با دو فضا مواجهیم، یک نقطه به اسم رصدخانه امکانات عالی که نیاز به توجه و بازسازی و راه اندازی مجدد دارد و یک نقطه به اسم پژوهش سرا که فرصت فعالیت دارد اما امکاناتی ندارد.

وی اظهار کرد: باید راه حلی پیدا کنیم که از این دو ظرفیت موجود برای احیا فعالیت‌های نجومی در استان بوشهر استفاده شود. با توجه به اینکه تلسکوپ و رصدخانه مهر در مالکیت وزارت آموزش و پرورش هست، بهتر است پیش از آنکه سایر استان‌ها جهت انتقال آن اقدام کنند، در استان بوشهر با جذب اعتبار لازم هرچه سریع‌تر نسبت به بازسازی و تعمیرات آن اقدام شود تا دانش آموزان بوشهری از این مزیت بزرگ بهره بیشتری ببرند.

مؤسس و مدیر شبکه جهانی ستاره شناسی دانش آموزی خاطرنشان کرد: زندگی من نیز مثل اکثر کسانی مثل من در رصدخانه فعالیت داشتند و رشد کردند، با نجوم در هم تنیده شده و قابل تفکیک نیست. من همیشه خود را معلم می دانم و دنبال یک فضایی بودم تا خارج از مدرسه و خارج از فضای کلاس، محیطی فرهنگی علمی برای دور هم جمع شدن جوان‌ها و آموزش نجوم داشته باشیم امروز در کافه‌ای در بوشهر با تم فضای نجومی، محلی برای علاقمندان به ستاره شناسی درست کنیم که پاتوقی برای بحث علمی و گاهی اوقات رصد ستارگان با تلسکوپ شده است.

منبع: مهر