گام لرزان پزشکیان در مسیر پر پیچ و خم

خلیج فارس: عصر دیروز، شورایعالی فضای مجازی رفع فیلتر دو پلتفرم اینترنتی گوگل‌پلی و واتساپ را تصویب کرد. این دو اپلیکیشن از ساعاتی پیش در دسترس کاربران قرار گرفت. البته ایران در فهرست تحریم گوگل‌پلی قرار دارد و کاربران سیستم عامل اندروید همچنان با محدودیت‌هایی در این حوزه مواجه هستند. اما در هر صورت، پلی استور گوگل دیگر در ایران فیلتر نیست. واتساپ نیز همچنان یک پیام‌رسان محسوب می‌شود و با تلگرام تفاوت زیادی دارد، اما پرکاربر است.

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از فرارو، برخورد‌های متفاوتی با این اقدام که پیگیری یکی از وعده‌های اصلی مسعود پزشکیان بود رخ داد. برخی مانند رسانه‌های پایداری این اقدام را مورد تمسخر قرار دادند و برخی دیگر مانند رسانه‌های حامی پزشکیان، آن را قدمی کوچک دانستند که باید تداوم داشته باشد.

گام‌های پیش روی رئیس‌جمهور

فیلترینگ در ایران به مرور زمان، دامنه وسیعی پیدا کرد. بر اساس آمار Freedom House، ایران در سال ۲۰۲۴ در رتبه آزادی اینترنت با امتیاز ۱۲ بالاتر چین و میانمار ایستاد. پلتفرم‌های مختلفی در کشورمان مسدود شدند که جامعه درباره علت آن سوال‌های زیادی دارد. بعضی از این مسدودیت‌ها موقتی بودند و برخی دیگر سال‌ها ادامه پیدا کردند. البته این انسداد‌ها هیچ وقت به معنی قطع دسترسی مردم نبود. چرا که به موازات گسترش فیلترینگ، ابزار‌های دور زدن فیلترینگ نیز گسترش پیدا کردند. اوج همه‌گیری استفاده از وی‌پی‌ان‌ها به بعد از اعتراضات ۱۴۰۱ و فیلتر کردن اینستاگرام برمی‌گردد.

از سال ۱۳۷۷ که موضوع فیلترینگ به صورت موازی با ورود آرام اینترنت به ایران در دستور کار قرار گرفت، بسیاری سایت‌ها با محتوای غیراخلاقی و سیاسی از همان ابتدا مسدود شدند و به سیاهه آنان نیز اضافه می‌شد. حتی سایت‌هایی مانند یوتیوب، توئیتر و فیس‌بوک که کاربر محور بودند، اما محتوای سیاسی در آنها قرار داده می‌شد، مسدود شدند. اما از جایی به بعد، فیلترینگ در مقاطعی (پس از ۱۴۰۰) به نرم‌افزار‌هایی مانند لینکدین، دیکسورد یا پینترست رسید. حتی مرداد ۱۴۰۱ قابلیت Safe Search گوگل به صورت سراسری برای تمام کاربران اینترنت ایران به صورت پیشفرض فعال شد. جستجوی امن، قابلیتی است برای حذف محتوای نامناسب از نتایج ارائه شده توسط موتور‌های جست‌و‌جو که بیشتر برای کودکان و نوجوانان اعمال می‌شود.

مرور اظهارنظر‌ها و رصد شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که مردم سوالاتی جدی درباره منطق فیلترینگ دارند. از لحاظ اقتصادی، سه موضوع مافیای فیلترینگ، مافیای فروش فیلترشکن و تحمیل هزینه اضافی به خانواده‌ها برای دسترسی به اینترنت آزاد مد نظر قرار گرفته است. از لحاظ سیاسی، سوالات این است که چرا مقامات رسمی کشور در شبکه‌هایی حضور دارند که دسترسی آزاد به آنها برای مردم ناممکن است. از لحاظ اجتماعی، این سوال وجود داشته است که آیا ملت صغیر هستند که اینگونه باید برای آنها تصمیم‌گیری شود؟ آخرین محور نیز اپلیکیشن‌هایی است که برای مسدودیت انتخاب شده. منطق فیلتر کردن پلتفرم‌هایی مانند ساندکلاد یا پینترست هیچ وقت به جامعه ارائه یا از سوی آنان پذیرفته نشد.

گام اول از سوی مسعود پزشکیان با تمام موانع بوروکراتیک موجود برداشته شد. اما با توجه به انتظارات مردم و واکنش‌های اخیر بعد از آزادی استفاده از واتساپ و گوگل‌پلی در ایران، احتمالاً رفع فیلترینگ تا آخرین حد ممکن می‌تواند برای مردم راضی‌کننده باشد.
انتقادات به برنامه گام به گام

هنوز مشخص نیست که طرح گام به گام برای رفع فیلترینگ چه خواهد بود. در اخبار پراکنده‌ای که از این طرح بیرون آمده، تا کنون بیشتر طرح دوباره موضوع اینترنت طبقاتی مورد توجه قرار گرفته است. اینترنت اقشار یا طبقاتی، تا کنون چندبار مطرح شده و هر بار نیز با نقد و واکنش‌های تند مواجه شده است.

انتقاد بعدی که نسبت به این راهبرد شنیده می‌شود، اصل گام به گام بودن آن است. منتقدان می‌گویند چرا تصمیم فیلترینگ یک شبه گرفته می‌شود، اما رفع آن به این اقدامات پیچیده و در هم تنیده نیاز دارد.

منتقدان طرح گام به گام رفع فیلترینگ، الزاماً از جنبه ایجابی به موضوع نگاه نمی‌کنند. برخی نیرو‌های سیاسی و تاثیرگذار و همچنین رسانه‌ها، از همین گشایش نیز انتقاد کردند. روزنامه کیهان در ستون گفت‌وشنود شماره امروز خود نوشت:

«گفت: بیا و ببین مدعیان اصلاحات چه کف و سوتی می‌زنند و چه بزن و بکوبی راه انداخته‌اند؟

گفتم: چی شده؟ ناترازی برق حل شده و دیگه قرار نیست خاموشی داشته باشیم؟

گفت: برو بالاتر!

گفتم: قیمت دلار را کنترل کرده و پایین آورده‌اند؟

گفت: برو بالاتر!

گفتم: آلودگی هوا را برطرف کرده‌اند؟ تورم را کنترل کرده‌اند؟ قیمت کالا و خدمات را کاهش داده‌اند؟ …

گفت: مرد حسابی! این تصورات دم‌دستی چیه که تو داری؟ داستان خیلی بالاتر از این حرف‌هاست! از «واتساپ» و «گوگل پلی» رفع فیلتر کرده‌اند!

گفتم: ولی قرار بود مثل همه کشور‌های دیگر دنیا، ابتدا این سکو‌های اینترنتی (پلتفرم‌ها) را مدیریت کنند و سپس از آنها رفع فیلتر بشود، نه این که مدیریت فضای مجازی را به بیگانگان بسپارند!

گفت: تازه با افتخار گفته‌اند؛ این گام اول رفع فیلترینگ است و امیدواریم با قدرت ادامه پیدا کند!

گفتم: یارو به ملاقات مریض رفته بود و پرسید حالت چطوره؟ گفت؛ دیشب گردنم به شدت درد می‌کرد و تب شدیدی هم داشتم ولی حالا تبم قطع شده. یارو گفت؛ نگران نباش! امیدوارم امشب گردنت هم قطع بشه!»