کتاب ناخدای بوشهری درباره فرهنگ دریانوردی

خلیج فارس: کتاب «اهل دریا» نوشته جواد غلام‌نژاد جبری، فیلمساز، پژوهشگر و ناخدای جوان بوشهری به همت انتشارات «هلیله» روانه بازار کتاب شد.

به گزارش خلیج فارس به نقل از خبرگزاری کتاب ایران، این کتاب در ۳۱۶ صفحه مصور با شمارگان ۳۰۰ نسخه با بازنویسی و ویراستاری اسماعیل منصورنژاد تابستان ۱۴۰۳ راهی بازار کتاب شده است. ناشر کتاب در پشت جلد آن نوشته است: «کتاب مصور «اهل دریا» ضمن گذری بر تاریخ بوشهر، به فرهنگ و آداب مرتبط با دریا و دریانوردی، اصطلاحات دریایی در مراسم آیینی، ملزومات و ادوات و قوانین صید و صیادی سنتی، انواع بادها و ستاره‌های دریایی، فصل صید و صیدگاه‌های انواع ماهی و…. بر اساس روایت‌های صیادان و ناخدایان بوشهری می‌پردازد. کتاب سپس فضای دریا را از زاویه‌ای جدید در مقابل خواننده می‌گذارد و تاریخ دریانوردی در بوشهر را تشریح و انواع شناورها به‌ویژه شناورهای مشهور و غرق شده را معرفی می‌کند. جزایر بوشهر و وضع زیست محیطی آنها و صیدگاه‌های استان بوشهر، بخش دیگری است که نویسنده تلاش کرده تا چالش‌های مربوط به آنها را واکاوی و یادآوری کند.»

جواد غلام‌نژاد جبری، مؤلف کتاب «اهل دریا» هم در بخشی از مقدمه این کتاب با اشاره به اینکه در خانواده‌ای دریانورد در بوشهر متولد و بزرگ شده، نوشته است: «دریانوردی در ایران پیشینه‌ای بسیار قدیمی دارد، به‌خصوص در استان بوشهر ناخدایان زبده شناورهای چوبی بادبانی و شناورهای فلزی حال حاضر، همه نام‌آشنا و بزرگ بوده‌اند.

سطح دانش دریانوردی ایران به گونه‌ای است که عده‌ای از کشورهای آسیایی نظیر هند، فیلیپین، پاکستان و… به بوشهر آمده، آموزش دیده و در شناورهای فلزی به مدت یک سال ملوانی و دریانوردی رایگان انجام می‌داده‌اند تا فقط پاسپورت دریایی آنها از ایران و در بندر بوشهر مهر بخورد و در بندر بوشهر دریانوردی را پاس کنند.

وقتی این گونه است، چرا باید دریانوردان در بوشهر برای حق و حقوق خود اذیت شده و نادیده گرفته شوند؟ به خاطر اینکه تنها سواد دانشگاهی ندارند؟ در حالی که صیادان بسیار باهوشی هستند؛ صیادانی که تور خود را بدون ردیاب پیدا می‌کنند. این کتاب در ۲۱ فصل و پیرامون موضوعات مختلف «دریانوردی» نوشته شده و امیدوارم توانسته باشم حق مطلب را ادا کرده و «دریا» را از زبان «اهل دریا» در مقابل خوانندگان گرامی گذاشته باشم.»

این کتاب دارای دو مقدمه است که در مقدمه اول که نوشته عبدالکریم مشایخی، مورخ و رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر است، آمده: «برادلی برت Bradley brith در کتاب «جنوب ایران به روایت سفرنامه‌نویسان» که به همت زنده‌یاد حسن زنگنه ترجمه و به چاپ رسیده، بندر بوشهر را «شهر دریاها» معرفی کرده و در این باره می‌نویسد: «اگر شهری را بتوان دریایی نامید، به درستی که آن شهر بندر بوشهر است.»

اگر بوشهر شهری دریایی است قطعاً باید از گذشته دور تا کنون شغل اصلی مردم این دیار، دریا و دریانوردی و صید و صیادی باشد. بنابراین همنشینی زندگی در کنار این آبراه نیلگون که قدمتی هزاران ساله دارد، انسان‌هایی سخت‌کوش و دریادل تربیت کرده که اگرچه آب دریا را نکشیده‌اند؛ اما به قدر تشنگی از آن چشیده‌اند.

جواد غلام‌نژاد جبری از آن‌گونه انسان‌هایی است که در کنار دریا متولد شده و سال‌ها همانند پدر و اجدادش به شغل صیادی و دریانوردی اشتغال داشته و از این رهگذر تجارب ارزشمندی در دو حوزه نظری و عملی در زمینه فرهنگ دریا و دریانوردی و صید و صیادی کسب کرده که در کتاب حاضر با عنوان «اهل دریا» این دانستنی‌ها را به دوستداران فرهنگ و اصطلاحات دریایی عرضه داشته است.

اگرچه در سال ۱۳۹۸ خورشیدی کتاب ارزشمند دیگری با عنوان «خیران» با همت و تلاش یکی از پژوهشگران صلح‌آباد بوشهر به نام ناخدا عبدالمجید طبیب‌نژاد مطلق به چاپ رسیده که آن اثر نیز با هدف آشنایی دوستداران کتاب با فرهنگ و اصطلاحات دریا و دریانوردی و صید و صیادی در جنوب ایران به حلیه طبع آراسته گردید، اما کتاب آقای غلام‌نژاد جبری نیز می‌تواند تکمله‌ای بر آن فرهنگ امه دریایی باشد که در این راستا اطلاعات دریایی جدیدی به خوانندگان عرضه خواهد کرد.»

تورج دریایی، استاد تاریخ و تمدن ایران دانشگاه کالیفرنیا در شهر ارواین که مقدمه دوم را بر این کتاب نوشته است، آورده است: «کتابی که در پیش رو دارید، گزارشی است جذاب از تاریخ شهر و بندری که از دیرباز مرکز رفت و آمد کشتی‌ها و تجارت ایران‌زمین بوده است. بوشهر در متون فارسی میانه «بخت اردشیر» نام داشته است. چون بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی یعنی اردشیر بابکان به آنجا رسیده و چون توانسته در بوشهر جان خود را از دست آخرین پادشاه اشکانی نجات دهد، نام آن را این چنین نهاده است؛ اما بوشهر پس از ساسانیان نیز بندر مهم تجاری بوده و فلات ایران را با بندرها و کشورهای خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند و حتی فراتر از آن مرتبط کرده است.

مردم خونگرم و سخت کوش بوشهر همیشه با دریا رابطه به خصوصی داشته‌اند و داستان‌ها و آدب و رسوم آنها به خوبی این همسویی با خلیج فارس را نشان می‌دهد. برای مثاله، مین دریانوردی و کشتیرانی در خون مردم این بندر قرن‌ها جریان داشته است و همان‌طور که نویسنده و پژوهشگر این کتاب آقای غلام‌نژاد جبری اشاره کرده، ناخدایی قسمتی از تاریخ خانواده آن‌هاست. پدر جد من ابراهیم دریایی نیز اهل بوشهر بود و نخستین ناخدای ناو جنگی ایران دوران قاجار که پرسپولیس نام داشت. من نیز به تاریخ دریانوردی و حضور ایرانیان در خلیج فارس نظر داشته و مقالاتی در این باره نوشته‌ام و به گونه‌ای خود را با بوشهر مرتبط می‌دانم. فکر می‌کنم به همین دلیل است که این افتخار را دارم که برای دوست نویسنده این گفتار کوتاه را بنویسم.

اما کتاب «اهل دریا» ی آقای غلام‌نژاد جبری از این لحاظ مهم و قابل ستایش است که در بیست و یک فصل تاریخ این بندر از دوران ایلامی تا امروز و رسم و رسوم مردم بوشهر را به خوبی تحقیق و توصیف کرده و به قلم در آورده است، نه تنها تاریخ بوشهر، بلکه تاریخ بناهای این بندر و همچنین درباره طبیعت و محیط زیست و بادها و جانوران دریایی نیز نکات ارزنده‌ای بیان کرده است.

به راحتی می‌توان گفت که این کتاب نمونه خوبی است برای دیگران که درصدد هستند درباره شهر یا آبادی خود کتابی بنویسند نه تنها کتاب به خوبی تحقیق شده است، بلکه عکس‌های موجود در پایان کتاب به زیبایی مردم این بندر را توصیف می‌کند و کتاب را این چنین کامل می‌کند.»

به گزارش ایبنا؛ جواد غلام‌نژاد جبری، فیلمساز، پژهشگر و ناخدای جنوبی متولد سال ۱۳۷۳ در محل جبری بوشهر است. او با نگارش «اهل دریا» نخستین نویسنده جوانی است که در این زمینه قلم به دست گرفته و در گفت‌وگو با ناخدایانی چون رحمان غاله، محمود غلام‌نژاد جبری، بهرام غلام‌نژاد جبری، مهدی غلام‌نژاد جبری، مهدی آبرُخت، حاج مالک ماهینی، محمدرصول بهی، نصرالله صفوی، عبدالمجید طبیب‌نژاد و… فرهنگ دریانوردی بوشهر را به روایتی تازه مکتوب کرده است.

وی در نگارش این اثر در خصوص برخی از مفاهیم و حوزه‌های مرتبط با دریانوردی از کمک دانشگاهیان و صاحب‌نظرانی چون امین تمدنی و رشاد بالف (محیط زیست دریا)، مجید پژوهان و محمد کنگانی (صید و صیادی)، امید زاهد (اسکن عکس‌ها و جمع‌آوری اطلاعات) و… نیز بهره گرفته است.