چه اتفاقی در انتظار روابط ایران و آمریکا است؟

خلیج فارس:بنوآ فوکون (Benoît Faucon) خبرنگار ارشد بخش خاورمیانه روزنامه وال‌استریت ژورنال

به گزارش«خلیج فارس» به نقل از فرارو، در جریان گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیمی که روز شنبه در پایتخت عمان برگزار شد، ایران خواستار دریافت تخفیف در تحریم‌های اقتصادی از سوی ایالات متحده در ازای اعمال محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای خود شد. به گفته منابع آگاه از محتوای مذاکرات، این رایزنی‌ها زمینه را برای دور تازه‌ای از گفت‌و‌گو‌های جدی‌تر در هفته آینده فراهم کرده است.
نشست عمان؛ آغازی تازه در دیپلماسی ایران و آمریکا

این نشست‌ها که در سطحی بی‌سابقه میان نمایندگان ایران و آمریکا برگزار شد، از سوی هر دو طرف با ارزیابی‌هایی نسبتاً مثبت همراه بود. کاخ سفید این مذاکرات را «گامی رو به جلو» توصیف کرد. در همین حال، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که دور بعدی گفت‌و‌گو‌ها که برای شنبه آینده برنامه‌ریزی شده به بررسی جدول زمانی مذاکرات و احتمالاً ترسیم چهارچوب کلی یک توافق جدید هسته‌ای اختصاص خواهد داشت.

عباس عراقچی در گفت‌و‌گو با تلویزیون دولتی ایران اظهار داشت: «ما تلاش می‌کنیم هرچه زودتر به یک توافق برسیم، اما دستیابی به چنین توافقی آسان نخواهد بود.» هم‌زمان، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ نیز در جریان گفت‌و‌گو با خبرنگاران گفت: «به نظرم روند مذاکرات بد نیست. اما تا زمانی که نتیجه نهایی حاصل نشده، همه چیز بی‌اهمیت است. به همین دلیل تمایلی به صحبت بیشتر در این‌باره ندارم.»

بر پایه اظهارات برخی منابع مطلع، پیشنهاد‌های ارائه‌شده از سوی ایران عمدتاً بر مبنای مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ تنظیم شده‌اند؛ توافقی که در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما میان ایران و قدرت‌های جهانی حاصل شد و ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به تصمیم ترامپ از آن خارج شد. ترامپ پیش‌تر این توافق را «یکی از بدترین و یک‌جانبه‌ترین توافق‌هایی که آمریکا تاکنون وارد آن شده است» توصیف کرده بود.

مقام‌های آمریکایی از ارائه جزئیات مربوط به مذاکرات روز شنبه خودداری کردند. استیو ویتکاف، نماینده ویژه ایالات متحده، پیش‌تر تأکید کرده بود که خط قرمز دولت ترامپ، جلوگیری از دستیابی ایران به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای است. به گفته هر دو طرف، هدف اصلی نشست عمان، ایجاد فضای اعتماد و فراهم‌سازی بستر لازم برای تداوم مذاکرات در آینده بوده است. استیو ویتکاف در گفت‌وگویی با روزنامه وال‌استریت ژورنال که اوایل هفته جاری منتشر شد، تصریح کرد: «موضوع بر سر این است که چرا دستیابی به توافق برای ما اهمیت دارد، نه درباره جزئیات دقیق آن.» او در ادامه همان مصاحبه خاطرنشان کرد که هدف از نشست عمان، «تعیین پارامترها» برای مسیر آتی گفت‌و‌گو‌ها بوده است.
از تهدید به حمله تا پیشنهاد توافق؛ رویکرد دوگانه ترامپ

دونالد ترامپ اعلام کرده است که برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، در صورت لزوم آماده توسل به اقدام نظامی است. با این حال، در اقدامی هم‌زمان، نامه‌ای رسمی به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ارسال کرده و خواستار آغاز مذاکرات مستقیم با هدف پرهیز از درگیری شده است. بنا بر گزارش‌ها، رئیس‌جمهور آمریکا از ایران خواسته ظرف دو ماه آینده به توافقی جدید دست یابد.

با وجود فضای نسبتاً مثبت حاکم بر گفت‌و‌گو‌های روز شنبه، دو طرف همچنان با فاصله‌ای قابل‌توجه از یکدیگر قرار دارند. مذاکراتی که در سال ۲۰۱۵ به توافق هسته‌ای منجر شد، حاصل ماه‌ها رایزنی پیچیده دیپلماتیک و گفت‌و‌گو‌های رسمی و طولانی‌مدت بود؛ فرایندی که تاکنون در مذاکرات جدید تکرار نشده است. در جریان گفت‌و‌گو‌های اخیر نیز ایران از انجام مذاکرات مستقیم خودداری کرد. در نتیجه، نمایندگان ایران و ایالات متحده در اتاق‌هایی جداگانه، در یک مجتمع مجلل و تحت تدابیر شدید امنیتی در مسقط، با میانجی‌گری وزیر امور خارجه عمان به گفت‌و‌گو پرداختند.

این دور از گفت‌و‌گو‌ها سرانجام به دیداری رو در رو میان استیو ویتکاف نماینده ویژه آمریکا و از چهره‌های نزدیک به دونالد ترامپ که ریاست هیئت آمریکایی را بر عهده داشت و عباس عراقچی منجر شد. این نشست، بالاترین سطح ملاقات میان یک مقام ایرانی و یک مقام آمریکایی از سپتامبر ۲۰۱۷ تاکنون محسوب می‌شود. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در واکنش به این دیدار گفت: «این تماس مستقیم، هرچند کوتاه‌مدت، نشان می‌دهد که ایران و ایالات متحده در خصوص هدف نهایی مذاکرات، به اندازه‌ای نقاط اشتراک یافته‌اند که بتوانند مسیر گفت‌و‌گو را ترجیحاً به‌صورت مستقیم ادامه دهند.»

دونالد ترامپ هشدار داده است که در صورت امتناع ایران از ورود به مذاکرات برای دستیابی به توافقی جدید با هدف توقف برنامه هسته‌ای پیشرفته‌اش، گزینه حمله هوایی روی میز خواهد بود. در بیانیه‌ای که پس از نشست عمان از سوی کاخ سفید منتشر شد، اعلام شده است که استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، به عباس عراقچی اطلاع داده که ترامپ او را مأمور کرده است تا «در صورت امکان، اختلافات میان ایالات متحده و ایران را از طریق گفت‌و‌گو و دیپلماسی حل‌وفصل کند.» در ادامه این بیانیه آمده است: «این مسائل بسیار پیچیده هستند و تماس مستقیم امروز میان استیو ویتکاف و عباس عراقچی گامی در جهت دستیابی به یک نتیجه متقابل سودمند تلقی می‌شود.» با این حال، محل برگزاری دور بعدی مذاکرات هنوز مشخص نشده است.
عراقچی: برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است، توقف کامل غیرممکن

در روز‌های منتهی به نشست عمان، استیو ویتکاف در گفت‌وگویی با روزنامه وال‌استریت ژورنال اعلام کرد که موضع فعلی دولت ترامپ مبتنی بر الزام ایران به برچیدن کامل برنامه هسته‌ای خود است، اما در عین حال احتمال دستیابی به برخی سازش‌ها را نیز منتفی ندانست. استیو ویتکاف تصریح کرد: «خط قرمز ما این است که ایران نباید قابلیت‌های هسته‌ای خود را در مسیر تسلیحاتی شدن پیش ببرد.» او همچنین تاکید کرد که اگر تهران از توقف برنامه هسته‌ای خود امتناع ورزد، این موضوع به رئیس‌جمهور ترامپ ارجاع داده خواهد شد تا درباره مسیر پیش‌رو تصمیم‌گیری نهایی انجام گیرد.

در جریان مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده، عباس عراقچی از طریق واسطه‌های عمانی خطوط قرمز جمهوری اسلامی را به طرف آمریکایی منتقل کرد. به گزارش خبرگزاری ایسنا، تهران بار دیگر تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای این کشور صرفاً اهداف صلح‌آمیز را دنبال می‌کند و هرگونه درخواست برای توقف کامل این برنامه را مردود دانسته است.

بر اساس اظهارات مقامات ایرانی، تهران در قالب هرگونه توافق جدید، خواستار کاهش سریع و ملموس تحریم‌های هسته‌ای ایالات متحده است؛ تحریم‌هایی که تأثیرات قابل‌توجهی بر اقتصاد کشور گذاشته و آن را در وضعیت بحرانی قرار داده‌اند. در کنار این موضوع، ایران خواستار دسترسی به میلیارد‌ها دلار از منابع مالی بلوکه‌شده خود در خارج از کشور و همچنین پایان فشار‌های آمریکا بر خریداران نفت ایران در چین به‌عنوان بخشی از روند کاهش محدودیت‌ها شده است. این خواسته‌ها، به گفته منابع ایرانی و عربی، در چارچوب مذاکرات اخیر به طرف مقابل منتقل شده‌اند.

به گفته مقامات ایرانی و برخی دیپلمات‌های اروپایی، ایران در ازای تحقق خواسته‌های مطرح‌شده، آمادگی دارد سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به سطحی که در چارچوب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ مجاز شمرده شده بود، بازگرداند؛ توافقی که ایالات متحده در دوران نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از آن خارج شد. با این حال، به نظر می‌رسد واشنگتن بدون دریافت تعهدات بیشتر از سوی تهران برای کاهش قابل‌توجه فعالیت‌های هسته‌ای، با لغو تحریم‌ها موافقت نخواهد کرد.