هنر به موقع فرار کردن؛ زندگی لوکس بشار اسد در مسکو

خلیج فارس: پس از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، او اکنون در سایه و در آرامش نسبی زندگی مجللی در مسکو دارد. رئیس‌جمهوری سابق سوریه در حالی که همچنان زیر ذره‌بین جامعه جهانی قرار دارد، به‌لطف مداخله مستقیم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، از دمشق گریخت و با ثروت هنگفتی که همراه داشت، خود و خانواده‌اش را در پایتخت روسیه اسکان داد، و زندگی‌ بی‌دغدغه‌ای را آغاز کرد که با دوران حکومتش در تضاد است.

گزارش رسانه‌های خارجی حاکی از آن است که او اکنون در یکی از برج‌های لوکس «مسکو سیتی» زندگی می‌کند و منظره‌ای که از پنجره می‌بیند هرچند باشکوه است، خاطرات کاخ دمشق، ژنرال‌ها و کشوری که زمانی از آن او بود همواره او را دنبال می‌کند. اسد در مقایسه با قذافی که پایانی فجیع داشت، خوش‌شانس بود: او نه‌ تنها زنده ماند، بلکه با پول فراوانی که همراه برد یک تبعیدی مرفه است.

یکی از خبرنگاران مستقر در مسکو که زندگی اسد را پیگیری می‌کند به اسرائیل هیوم می‌گوید که اسد از سرنوشت قذافی درس گرفت. او به موقع فرار کرد و با دوراندیشی در خارج سرمایه‌گذاری کرد. او از مدت‌ها پیش املاک لوکس در مسکو خریداری کرده بود و پول زیادی به روسیه منتقل کرد تا در صورت نیاز، پناهگاهی امن داشته باشد.

رسانه‌های رسمی روسیه به‌کلی از پوشش اخبار مربوط به خانواده اسد پرهیز می‌کنند. گزارش درباره محل زندگی، سبک زندگی یا فعالیت‌های روزانه آن‌ها ممنوع است. مقام‌های روسیه فعلا دلیلی برای بهره‌برداری از چهره اسد نمی‌بینند، اما در صورت لزوم ممکن است بعدها از او برای مقاصد تبلیغاتی استفاده کنند. در حال حاضر، نمایش چهره اسد می‌تواند مقام‌های جدید سوریه را آزرده کند و به قیمت از دست دادن نفوذ و پایگاه‌های نظامی ارزشمند روسیه در سوریه تمام شود.

با این حال، در محافل نخبگان مسکو و در کانال‌های تلگرامی، شایعاتی درباره زندگی خانواده اسد جریان دارد. کسانی که این اطلاعات پراکنده را گردآوری می‌کنند می‌توانند تصویری به‌نسبت دقیق از زندگی در تبعید رئیس‌جمهوری سابق سوریه ارائه دهند. عنصر کلیدی این زندگی ثروتی است که اسد از قبل به روسیه منتقل کرده بود، پولی که قدرت و نفوذ برایش خرید.

یکی از فعالان قدیمی حوزه املاک مسکو به یاد می‌آورد که حدود یک دهه پیش، نمایندگانی از سوی یک مقام عالی‌رتبه سوری برای خرید آپارتمان‌های لوکس در برج‌های نوساز «مسکو سیتی» به آن‌ها مراجعه کردند. طی سال‌ها، خانواده اسد دست‌کم ۱۹ آپارتمان در «مسکو سیتی» خریداری کردند که آن زمان هر کدام دست‌کم دو میلیون دلار قیمت داشت و بی‌هیچ چانه‌زنی پرداخت شد. این سرمایه‌گذاری‌ها نه‌تنها سودآور بودند، بلکه بلیتی برای ورود به حلقه نخبگان مسکو محسوب می‌شدند. با این حال، اسد در هیچ‌یک از مراسم‌ پرزرق‌وبرق، مهمانی‌ها یا برنامه‌های اجتماعی طبقه اشراف مسکو دیده نشده است. این خبرنگار دلایلی همچون بیماری اسما اسد (که گفته می‌شود سرطان خونش وخیم‌تر شده است)، افسردگی اسد یا توصیه‌های امنیتی روسیه برای پرهیز از خطر ترور را مطرح می‌کند.

امنیت شخصی اسد موضوعی بسیار جدی در روسیه است. به گفته یک منبع امنیتی، نیمی از نیروهای امنیتی فدرال (اف‌اس‌بی) مسئولیت حفاظت از اسد را بر عهده دارند. هرچند این رقم اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد، تهدیدها واقعی است. شهروندان آسیای مرکزی مانند تاجیک‌ها و ازبک‌ها‌، که برای گروه‌های جهادی در عراق و سوریه جنگیدند، می‌توانند بدون ویزا وارد روسیه شوند و ممکن است برای انتقام از مردی که همرزمانشان را سرکوب کرد به مسکو و سراغ اسد بیایند.

مسکو پیش‌تر نیز طعم تروریسم را چشیده است. حمله‌ اعضای داعش خراسان به سالن «کروکوس سیتی هال» در مارس سال گذشته ۱۴۴ کشته برجای گذاشت. پس از جنگ اوکراین نیز چندین ترور هدفمند در پایتخت روسیه رخ داده است. در این فضا، احتمال می‌رود که اسد و خانواده‌اش به سمت تجارت بروند. گفته می‌شود اسد حدود ۲۵۰ میلیون دلار پول نقد، به وزن ۲ تن، را با بیش از ۲۰ پرواز به مسکو منتقل کرده است. در مه ۲۰۲۲، ایاد مخلوف، پسردایی اسد، شرکتی در حوزه املاک در مسکو تاسیس کرد. بسیاری بر این باورند که مالک واقعی شرکت مشخص است.

اسماء اسد در صورت بهبود از بیماری، ممکن است به فعالیت‌های اقتصادی بپیوندد، اما امید اصلی خانواده به حافظ، پسر بزرگ بشار اسد، است. او اخیرا دکتری ریاضی‌اش را از دانشگاه دولتی مسکو گرفت و حضور خانواده اسد در مراسم دفاع حافظ از رساله‌اش، در شرایطی که شورشیان در حال پیشروی به حلب بودند، نشان‌دهنده اهمیت او در آینده خانواده است.

در «باشگاه دیکتاتورهای برکنارشده» در مسکو، فرزندان دیکتاتورهای تبعیدی زودتر با شرایط جدید وفق پیدا می‌کنند. اصطلاح «باشگاه دیکتاتورهای برکنارشده» در گفت‌و‌گوهای غیررسمی خبرنگاران روس رایج است، باشگاهی که فعلا بشار اسد و ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهوری پیشین اوکراین، در آن عضوند. برخی عسکر آقایف، رئیس‌جمهوری پیشین قرقیزستان، را نیز اضافه می‌کنند.

سوال این است که عضو بعدی باشگاه چه کسی خواهد بود؟ برخی می‌گویند نیکلاس مادورو از ونزوئلا، برخی گمانه‌زنی می‌کنند دانیل اورتگا از نیکاراگوئه و برخی دیگر احتمال می‌دهند الکساندر لوکاشنکو از بلاروس. مقام‌های روسیه تاکید کرده‌اند که اسد از زمان ورود به مسکو تاکنون با پوتین دیدار نکرده و چنین دیداری نیز برنامه‌ریزی نشده است. در هر صورت، پوتین تمایلی ندارد کنار فردی دیده شود که کشورش را از دست داده و تصویری از یک «بازنده» است.

اسد باید سیاست و نشست‌های سطح بالا را فراموش کند. با این حال، مسکو برای او پر از فرصت‌های اقتصادی است. این خبرنگار یادآور می‌شود که الکساندر، پسر یانوکوویچ، حتی پیش از فرارشان از اوکراین نیز ثروتمند بود، اما پس از رسیدن به روسیه، تجارتش رشد چشمگیری داشت. او با وجود تحریم‌های غرب، توانسته است شرکت‌هایی را اداره کند که زغال‌سنگ از مناطق اشغالی اوکراین به ترکیه و اروپا می‌فرستند. در حالی که خانواده یانوکوویچ در صنعت زغال‌سنگ فعال بودند، خانواده اسد احتمالا مسیرهای دیگری را در تجارت دنبال خواهند کرد. مسکو، برای کسانی مانند آن‌ها‌ــ پولدار، متصل به کرملین و بی‌وطن‌ــ سرزمین فرصت‌های طلایی است.