مدیریت بحران آب با منطق یا تقابل؟!

علیرضا چمکوری*

در سال‌های اخیر، بحران آب در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور مطرح شده است. خشکسالی‌های مداوم، سوء‌مدیریت منابع، برداشت‌های غیرمجاز، و نبود سیاست‌گذاری بلندمدت، شرایط بحرانی را برای بسیاری از استان‌ها به وجود آورده است. در این میان، تنش بر سر منابع آبی میان استان‌ها نیز شدت یافته و گاه به سطح منازعات سیاسی و اجتماعی رسیده است.

یکی از نمونه‌های آشکار این وضعیت، مناقشه بر سر خط انتقال آب از کازرون (استان فارس) به استان بوشهر است. سخنان برخی از مسئولان از جمله نماینده کازرون در مجلس شورای اسلامی مبنی بر مخالفت با انتقال آب به بوشهر و حمایت از بستن مسیر آب، موجب بروز واکنش‌هایی گسترده در سطح جامعه شده است.

نماینده کازرون در اظهاراتی صریح، از اقدام برخی از اهالی حوزه انتخابیه‌اش برای جلوگیری از انتقال آب به بوشهر حمایت کرد. این موضع‌گیری به‌سرعت بازتاب رسانه‌ای یافت و با واکنش تند کاربران فضای مجازی و فعالان محیط‌زیست روبه‌رو شد. در شرایطی که بحران آب نیازمند همدلی، تدبیر و تصمیم‌گیری ملی است، چنین مواضعی می‌تواند به اختلافات منطقه‌ای و شکاف اجتماعی دامن بزند.

نکته قابل توجه آن است که نمایندگان مجلس نه‌تنها باید از حقوق مردم حوزه انتخابیه خود دفاع کنند، بلکه وظیفه دارند مصالح ملی را نیز در نظر بگیرند. حمایت از اقداماتی چون قطع مسیر انتقال آب – حتی اگر از سوی بخشی از مردم یک منطقه صورت گیرد – به‌معنای تشویق قانون‌گریزی، تسویه‌حساب‌های منطقه‌ای و نادیده گرفتن عدالت اجتماعی در توزیع منابع حیاتی مانند آب است.

از منظر علمی و اصول حکمرانی، آب یک کالای ملی است و نه منطقه‌ای. توزیع منابع آبی باید بر اساس مطالعات هیدرولوژیکی، اقلیمی و جمعیتی، و با در نظر گرفتن نیازهای توسعه پایدار صورت گیرد. چنین نگاهی الزاماً منافع یک منطقه خاص را فدای منطقه دیگر نمی‌کند، بلکه سعی در یافتن تعادلی منصفانه دارد. بنابراین، دفاع از قطع آب به‌عنوان یک “حق” محلی، بدون در نظر گرفتن پیامدهای انسانی و اجتماعی آن برای دیگر مناطق، نگاهی ناکامل، غیرعلمی و غیرمسئولانه است.

علاوه بر این، ترویج این نگاه که هر منطقه باید تنها به منابع خود متکی باشد، در یک کشور با ساختار یکپارچه جغرافیایی و سیاسی مانند ایران، خطرناک است. اگر هر استان یا شهرستانی بخواهد به‌صورت خودمختار درباره مصرف یا عدم مصرف منابع طبیعی تصمیم‌گیری کند، سنگ‌بنای یک فروپاشی نهادی گذاشته می‌شود که در آن منافع فردی و محلی بر منافع کلان کشور مقدم شمرده می‌شود.

از سوی دیگر، این سخنان در بستر زمانی‌ای مطرح می‌شود که استان بوشهر، با تنش آبی شدید و کاهش منابع زیرزمینی روبه‌روست. در چنین شرایطی، قطع یا محدودسازی انتقال آب بدون راهکار جایگزین، عملاً موجب بحران معیشتی، بهداشت و حتی کوچ اجباری خواهد شد. آیا نماینده کازرون در بیان مواضع خود به تبعات انسانی این مسأله نیز اندیشیده است؟

نمایندگان مجلس از ابزار قانون‌گذاری، نظارت و مطالبه‌گری برخوردارند و همین جایگاه، به آنان قدرت تأثیرگذاری بالایی می‌بخشد. بنابراین، انتظار می‌رود که آنان با رعایت اصول وحدت‌ملی، به جای تحریک احساسات قومی یا منطقه‌ای، از تریبون خود برای ترویج همبستگی، گفت‌وگوی بین‌استانی و مطالبه‌ی راه‌حل‌های علمی استفاده کنند.

نماینده‌ای که از اقدام به بستن مسیر انتقال آب دفاع می‌کند، عملاً به یک رفتار اعتراضی مشروعیت می‌بخشد، حتی اگر این رفتار مغایر با اصول قانونی و حقوق دیگر شهروندان باشد. این مسأله نه‌تنها اعتماد عمومی به نظام تصمیم‌گیری را خدشه‌دار می‌کند، بلکه به تنش‌های اجتماعی میان مردم مناطق مختلف نیز دامن می‌زند.

مسئولیت اجتماعی نمایندگان ایجاب می‌کند که حتی در شرایطی که مردم منطقه‌شان از کم‌آبی رنج می‌برند، به‌جای انتخاب گزینه‌های تقابلی، به‌دنبال مذاکره، شفاف‌سازی پروژه‌های انتقال آب، و مطالبه‌ی سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی منطقه خود باشند.

برای حل این‌گونه منازعات، نیاز به یک بازنگری اساسی در سیاست‌گذاری آبی کشور وجود دارد.

نخست، باید شفافیت کامل در پروژه‌های انتقال آب ایجاد شود تا از دامن زدن به شایعات و سوءبرداشت‌ها جلوگیری شود.

دوم، یک نظام هماهنگ مدیریت آب، تحت نظر وزارت نیرو و با همکاری دانشگاه‌ها، می‌تواند با بررسی علمی ظرفیت‌ها و نیازهای مناطق، تصمیم‌گیری عادلانه‌تری را تضمین کند.

سوم، ارتقاء گفت‌وگوی بین‌استانی و تشکیل کمیته‌های مشترک با حضور نمایندگان مجلس، استانداران، کارشناسان و مردم محلی، می‌تواند به ایجاد درک متقابل کمک کند. رسانه‌ها نیز نقش مهمی در کاهش التهاب و انتشار اطلاعات صحیح دارند و باید از دامن‌زدن به دوگانگی‌های کاذب «ما» و «آن‌ها» پرهیز کنند.

بحران آب در ایران، بحرانی فراملی، فرااستانی و فراجناحی است. حل این بحران نیازمند همدلی، عقلانیت، گفت‌وگو و تصمیم‌گیری‌های دوراندیشانه است. در چنین شرایطی، سخنان نماینده کازرون مبنی بر قطع آب بوشهر نه‌تنها کمکی به حل مسأله نمی‌کند، بلکه با تحریک احساسات منطقه‌ای و تقویت شکاف‌های اجتماعی، شرایط را بحرانی‌تر می‌سازد.

ضرورت دارد که همه مسئولان، به‌ویژه نمایندگان مجلس، با درک جایگاه حساس خود، به جای شعاردادن، به‌دنبال راهکارهای پایدار، علمی و عادلانه برای مدیریت منابع آبی باشند. تنها از این طریق است که می‌توان بحران‌ها را به جای بهانه‌ای برای تفرقه و درگیری به فرصت‌هایی برای انسجام ملی تبدیل کرد.

* عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

در این زمینه