زاینده‌رود، چشم به راه خلیج فارس!

خلیج فارس:قرار است با اجرای طرح انتقال آب دریا به فلات مرکزی، بخشی از بحران کم‌آبی در حوضه آبریز زاینده‌رود و خسارت‌های وارده به مردم، کشاورزان و صنایع حل‌وفصل شود. طبق گفته «مهدی جمالی‌نژاد» استاندار اصفهان، اتصال اصفهان به آب دریا در کنار سایر طرح‌های تأمین و مدیریت مصرف آب، بخشی از پروژه نجات و احیای زاینده‌رود به شمار می‌رود. طرحی که با تکمیل لوله‌گذاری‌ها (۸۰۰ کیلومتر)، احداث مخازن، ایستگاه‌های پمپاژ و پیگیری مسئولان استان و مجریان طرح، ظرف دو سال آماده بهره‌برداری شده و بار تأمین بخشی از کم‌آبی‌ها در استان را به دوش خواهد کشید.

به گزارش «خلیج فارس» به نقل از اعتماد، پروژه انتقال آب دریا به اصفهان در گام اول تأمین آب صنایع را مورد هدف قرار داده و در گام بعد، علاوه بر صنایع، مازاد آب بخش آشامیدنی، کشاورزی و حقابه محیط زیست نیز از زاینده رود متوقف خواهد شد. به این ترتیب با بازگشت آب دائمی به زاینده‌رود، علاوه بر حل مشکل آب شرب و آب کشاورزی، خطرات فرونشست و آلاینده‌ها به حداقل رسیده و صنعت گردشگری رونقی دوباره پیدا خواهد کرد.

از سویی دیگر با سیراب شدن لب‌های تشنه زاینده‌رود و تأمین آب شیرین برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی، بخشی از مشکلات زیست‌محیطی ناشی از کمبود آب و خشکسالی برطرف شده و همزمان با تثبیت جمعیت در نواحی کم‌آب و جلوگیری از مهاجرت، هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم با هدف رفع بیکاری و افزایش رفاه اجتماعی ایجاد خواهد شد.

رفع بحران کم‌آبی

اگرچه طرح شیرین‌سازی آب دریا و بحران کم‌آبی و انتقال آن به مناطق مرکزی ایران، فرصتی برای تأمین آب شرب و صنعت در مناطق کم‌آب فراهم آورده و به تثبیت جمعیت و صنایع کمک می‌کند، اما این طرح همچنان با چالش‌های اقتصادی و محیط‌زیستی جدی همراه است. مسائلی مانند افزایش هزینه‌های تأمین آب، اثرات محیط زیستی مانند مرگ آبزیان، افزایش آلودگی ناشی از تخلیه پساب و مصرف بالای انرژی و… که بر ابهامات موجود در طرح مذکور افزوده است. با این حال هدف اصلی این طرح، توسعه اقتصادی در فلات مرکزی ایران از طریق تأمین پایدار منابع آبی است.
«احسان انصاری»، مدیرعامل شرکت تأمین و انتقال آب خلیج فارس

WASCO (واسکو) می‌گوید: «خطوط انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران مجموعه‌ای از پروژه‌های ملی و حیاتی هستند که برای رفع کمبود منابع آبی در استان‌های مرکزی، شرقی و جنوبی کشور در نظر گرفته شده‌اند. این پروژه‌ها با مشارکت صنایع بزرگ و حمایت دولت، با هدف تأمین آب پایدار برای مصارف صنعتی و شرب اجرا می‌شوند.

در حال حاضر، پنج خط اصلی تعریف شده که برخی به بهره‌برداری رسیده‌اند (مانند خط اول) و برخی در حال اجرا یا برنامه‌ریزی هستند. این خطوط با استفاده از فناوری‌های پیشرفته شامل سیستم‌های نمک‌زدایی اسمز معکوس، خطوط لوله تحت فشار بالا و ایستگاه‌های پمپاژ، آب دریا را به مناطق هدف منتقل می‌کنند.»
انتقال آب دریا به ۷ استان

وی به طراحی ۵ خط اصلی برای اجرای این پروژه اشاره کرده و خاطرنشان می‌کند: «خط اول در کریدور انتقال آب خلیج فارس، پس از گذر از استان هرمزگان، به استان کرمان و سپس استان یزد، با طول حدود ۸۲۰ کیلومتر و ظرفیت ۱۳۰میلیون مترمکعب در سال می‌رسد. عملیات اجرایی این طرح از سال ۱۳۹۲ آغاز شده و از آبان ۱۳۹۹ در حال بهره‌برداری است.

کریدور خط انتقال آب خلیج فارس از ۳۰ کیلومتری غرب بندرعباس، از محل تأسیسات آب شیرین‌کن (مجاور کارخانه کشتی‌سازی) آغاز شده و در ادامه مسیر به سمت شمال از ارتفاعات شهرهای فین و حاجی آباد عبور کرده، وارد دشت شده و به سمت مجتمع معدنی گل‌گهر واقع در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی سیرجان امتداد یافته و از آنجا به سمت معادن مس سرچشمه واقع در جنوب غرب شهر رفسنجان در استان کرمان حرکت می‌کند. سپس از محل معدن مس سرچشمه خط انتقال به سمت استان یزد تا منطقه صنایع فولادی یزد در شمال غرب شهر یزد ادامه مسیر می‌دهد.

در حال حاضر خط اول در استان هرمزگان آب مورد نیاز بندر خمیر، شهرک رضوان و شهرک علوی و روستاهای اطراف آن را به میزان ۱۵ میلیون مترمکعب در سال، در استان کرمان آب مورد نیاز شرکت معدنی و صنعتی گل گهر (حدود ۱۸ میلیون مترمکعب در سال)، معدن مس سرچشمه (حدود ۲۵ میلیون مترمکعب در سال) و در مواقع ضروری آب مورد نیاز شهر رفسنجان به میزان ۲/۱ میلیون مترمکعب در سال و در استان یزد آب مورد نیاز شرکت معدنی و صنعتی چادرملو (حدود ۶ میلیون مترمکعب در سال) و همچنین در مواقع ضروری آب مورد نیاز شهر یزد به میزان ۲/۱ میلیون مترمکعب در سال را تأمین می‌کند.»
اجرای سایت نمک‎‌زدایی

طبق گفته مدیرعامل شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس، «خط دوم در کریدور انتقال آب خلیج‌فارس از بندرعباس به مجتمع مس سرچشمه، با طول ۴۵۱ کیلومتر و ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال و بهره‌برداری آن برای سال ۱۴۰۶ پیش‌بینی شده است. در صورت وجود متقاضی و تأمین منابع مالی جهت توسعه، بخشی از آب انتقالی آن به استان یزد به طول ۷۳۴ کیلومترمنتقل می‌شود. خط سوم نیز از بندر سیریک یا بندرعباس به اصفهان، به طول تقریبی ۹۲۰ تا ۱۰۸۰ کیلومتر، با ظرفیت هدفگذاری شده فاز اول دارای ۲۰۰ میلیون مترمکعب و فاز دوم نیز ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال است.

بخشی از این مسیر در حال اجراست و بخشی نیز به صورت موقت در حال اتصال به خط اول است.» احسان انصاری در تشریح خط چهارم در کریدور انتقال آب خلیج فارس می‌گوید: «این خط از چابهار به مشهد، با طول ۱۳۴۲ کیلومتر و ظرفیت ۸۰۰ میلیون مترمکعب است. این خط در مرحله مطالعات و تأمین منابع مالی قرار دارد. خط پنجم نیز به انتقال آب به استان فارس اختصاص دارد و در حال اجرای سایت نمک‎‌زدایی و خط انتقال است که نسبت به سایر خطوط از پیشرفت فیزیکی کمتری برخوردار است.»
انتقال آب دریا به استان یزد

مدیرعامل شرکت تأمین و انتقال آب خلیج فارس در خصوص انتقال آب به استان یزد، مسیر، میزان، زمان‌بندی و تغییرات آن می‌گوید: «استان یزد از اولین بهره‌برداران پروژه انتقال آب از خلیج فارس بوده است. آب خلیج فارس در ۳۰ کیلومتری غرب بندرعباس برداشت و پس از شیرین‌سازی از طریق تأسیسات اسمز معکوس، به کریدور خط اول انتقال آب خلیج فارس منتقل می‌شود. این خط از مسیرهایی چون گل‌گهر و مس سرچشمه عبور کرده و پس از گذر از شرق شهر یزد به مجتمع فولاد اردکان یزد می‌رسد. طول مسیر تا مخزن نهایی در حدود ۸۲۰ کیلومتر است. بهره‌برداری از این خط از آبان ۱۳۹۹ آغاز شده و به طور مستمر آب مورد نیاز شرکت معدنی و صنعتی چادرملو را تأمین می‌کند.

در حالی که بخش عمده‌ای از ظرفیت خط به مصارف صنعتی اختصاص دارد، در سال ۱۴۰۳ حدود ۲/۱ میلیون مترمکعب آب برای مصارف شرب از طریق این خط و توسط خط پدافندی به طول حدود ۳۰ کیلومتر به مخزن شحنه شهر یزد منتقل شده است. این پروژه در کاهش فشار به منابع زیرزمینی و تثبیت تأمین آب در استان نقش حیاتی داشته است. با این حال ما در تلاشیم تا با تخصیص بخشی از خط انتقال آب صنایع به آب شرب مردم یزد، بیش از گذشته در کنار مردم فهیم و نجیب یزد باشیم.»
پروژه انتقال آب به اصفهان

وی درباره انتقال آب به استان اصفهان، مسیر، مقدار، زمان اتصال و وضعیت آینده توضیحاتی ارائه داده و تصریح می‌کند: «استان اصفهان از طریق خط سوم به پروژه انتقال آب متصل شده است. این خط از بندر سیریک (سواحل دریای عمان) آغاز شده و با عبور از کرمان و یزد به اصفهان می‌رسد. با توجه به نیاز فوری اصفهان، از بهار ۱۴۰۴ اتصال موقتی از این مسیر به خط اول برقرار خواهد شد و حدود ۳۰ میلیون مترمکعب آب در سال منتقل می‌شود.

طول مسیر خط سوم حدود ۹۲۰ تا ۱۰۸۰ کیلومتر و ظرفیت هدفگذاری‌شده آن در فاز نهایی ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال است. اجرای کامل مسیر اصلی این خط در حال انجام بوده و بهره‌برداری کامل آن برای پایان سال ۱۴۰۶ پیش‌بینی شده است.»
نمک‌زدایی فناورانه

احسان انصاری در پاسخ به سؤالاتی در خصوص منبع تأمین آب، روش نمک‌زدایی و نحوه انتقال آب دریا به «ایران» می‌گوید: «منبع تأمین آب خطوط انتقال، خلیج‌فارس (خطوط ۱.۲ و ۵) و دریای عمان (خطوط ۳ و ۴) است. آب از این منابع برداشت شده و در تأسیسات بزرگ شیرین‌سازی با استفاده از فناوری اسمز معکوس (RO) نمک‌زدایی می‌شود. سپس از طریق خطوط لوله با قطرهای بین ۱۰۰۰ تا ۲۲۰۰ میلیمتر و ایستگاه‌های متعدد پمپاژ، به استان‌های مرکزی و شرقی کشور منتقل می‌شود. تاکنون بیش از ۱۷۰ میلیون مترمکعب آب از طریق این زیرساخت‌ها شیرین‌سازی و منتقل شده است.»

طبق گفته مدیرعامل شرکت تأمین و انتقال آب خلیج فارس، شرکت واسکو به‌عنوان بازوی اجرایی انتقال آب خلیج فارس، مجری اصلی خطوط اول و دوم و تعدادی از انشعابات کلیدی به شمار می‌رود. این شرکت، احداث خط اول به طول ۸۲۰ کیلومتر، قطر تا ۱۶۰۰ میلیمتر و دبی ۴.۴ مترمکعب در ثانیه را سال ۱۳۹۲ آغاز کرده و ۷ سال بعد (۱۳۹۹) به بهره‌برداری رسانده است.

خط دوم (اختصاصی مجتمع ملی صنایع مس ایران) نیز به طول ۴۵۱ کیلومتر، قطر تا ۲۰۰۰ میلیمتر و دبی ۶.۷ مترمکعب در ثانیه نیز تا سال ۱۴۰۶ به بهره‌برداری خواهد رسید. همچنین خط انتقال آب به معدن مس درآلو به طول ۱۸۶ کیلومتر و قطر تا ۸۰۰ میلیمتر از سال ۱۴۰۲در حال اجراست؛ خط انتقال آب به شهرک علوی نیز به طول ۲۲ کیلومتر و قطر ۴۰۰ میلیمتر، بردسیر به طول ۲۲ کیلومتر و قطر تا ۱۶۰۰ میلیمتر، همچنین مخزن یزد به طول ۳۴ کیلومتر و قطر ۱۰۰۰ میلیمتردر سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری رسیده است.
مدافعان و مخالفان چه می‌گویند؟

مدافعان طرح‌های انتقال آب دریا به فلات مرکزی معتقدند که توسعه صنایع و اقتصاد بویژه در استان‌هایی مانند کرمان، یزد و اصفهان که نیاز آبی صنایع رو به افزایش است بدون دسترسی به منابع آبی جدید امکانپذیر نیست. بنابراین، این طرح را راهی برای جبران کمبود آب و جلوگیری از کاهش اشتغال در بخش‌های غیرکشاورزی قلمداد کرده و در هنگام مواجهه با بحران آبی آن را مؤثر می‌دانند.

در مقابل، منتقدان بر این باورند که میزان مصرف آب صنایع نسبت به کل مصرف آب کشور، ناچیز بوده و می‌توان آن را با کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی تأمین کرد. از سویی دیگر، بازچرخانی آب و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی می‌تواند به راه‌حلی سازگارتر با محیط‌زیست تبدیل شده و هزینه‌های سنگین انتقال آب از دریا، مصرف بالای انرژی و اثرات زیست‌محیطی مانند افزایش تولید کربن به حداقل برسد.