توافق شود هم تازه برمی‌گردیم به سال‌های قبل از ۱۳۹۷

خلیج فارس: آغاز مذاکرات ایران و ایالات متحده و ادامه دار شدن این مذاکرات، با گمانه زنی‌های متفاوتی در خصوص آینده اقتصاد کشور، معیشت مردم، نرخ ارز و امکان جذب سرمایه گذاری‌های خارجی همراه شده است.

به گزارش فرارو، قائم پناه معاون اجرایی رییس جمهور گفته است: «مذاکرات به صورت برد برد با حفظ منافع ایران در اسرع وقت به پایان خواهد رسید و گشایش زیادی برای فعالان اقتصادی باز خواهد شد.»، عبدالله مهاجر، خزانه‌دار اتاق بازرگانی ایران نیز گفته است: «ممنوعیتی برای فعالیت اقتصادی با آمریکا نداریم و درحال حاضر نیز صادرات به آمریکا داریم. هیچ منعی برای تجارت با هیچ کشوری جز رژیم صهیونیستی نداریم.»

با این وجود، این نوع اظهارنظر‌های امیدوارانه با مخالفت‌هایی نیز رو به رو است و برخی می‌گویند نباید پیش از موعد به آینده مذاکرات دل بست. روح‌الله نجابت نماینده شیراز روز ۲۴ فروردین ماه در صحن مجلس شورای اسلامی با اشاره به مذاکره غیر مستقیم ایران و آمریکا در مسقط خطاب به رئیس جمهور گفت: «اقتصاد کشور را شرطی نکنید، وعده‌های شما عمل به برنامه هفتم بود، برنامه هفتم ابعاد مختلفی دارد فقط سیاست خارجی نیست، سیاست خارجی هم فقط مذاکره با آمریکا نیست.»

با توجه به دوگانگی مذاکره نتیجه می‌دهد یا نتیجه نمی‌دهد و بر اساس نظرات مختلف در حوزه جذب سرمایه‌های خارجی پس از هر نوع توافق احتمالی، «مرتضی افقه»، استاد دانشگاه چمران اهواز در گفت‌و‌گو با فرارو به تحلیل شرایط موجود پرداخته است:

اگر مذاکرات به نتیجه نرسد…

مرتضی افقه به فرارو گفت: «بخش زیادی از هیجانات و تحولات فعلی اقتصاد کشور در سایه مذاکرات، با وابستگی به فروش نفت و تامین نیاز‌های بخش مصرف کشور از خارج مرتبط است، که عمدتا با منابع ارزی حاصل از فروش نفت حاصل می‌شود. بنابراین، احتیاج به برقراری روابط سیاسی خارجی که به تبع آن، امکان واردات و صادرات و ادامه حیات اقتصادی کشور فراهم می‌شود، یک امر واضح است. البته برقراری تجارت خارجی، یک امر ضروری در همه کشور‌ها برای افزایش رفاه جامعه محسوب می‌شود. هیچ کشوری نمی‌تواند مدعی شود که قرار است مردم را به رفاه برساند، اما این کار را در انزوا انجام دهد. حتی کره شمالی به عنوان منزوی‌ترین اقتصاد جهان، با برخی کشورها، اندک روابطی دارد. قرار بود پس از انقلاب، وابستگی به نفت کاهش پیدا کند، اما بی کفایتی‌ها و بی تدبیری‌ها مانع از آن شد که وابستگی ما به فروش نفت و واردات کالا‌های مورد نیاز بخش تولید و مصرفمان کم شود، حتی بیشتر هم شد. از سال ۱۳۹۷ تا کنون که تشدید تحریم‌ها را داشتیم، چون موفق نشده بودیم وابستگی‌ها را کم کنیم نتوانستیم روزانه ۲ و نیم میلیون بشکه نفت بفروشیم و در سال ۱۳۹۸ فروشمان به ۳۰۰ هزار بشکه رسید، در نهایت، این اواخر توانستیم با دور زدن تحریم‌ها و پرداخت هزینه زیادی از جیب مردم تا یک و نیم میلیون بشکه نفت از جیب مردم بفروشیم.»

وی افزود: «در این شرایط دولت برای جبران کسری فروش نفت، هر آن چه را که در چنته داشت، به کار گرفت، استقراض کرد، اوراق قرضه به فروش رساند، اموال مازاد و شرکت‌های دولتی را فروخت و در نهایت اکنون می‌توان گفت از ابتدای دوره ریاست جمهوری آقای پزشکیان، دولت دیگر منابعی برای جایگزین شدن ندارد. همزمان با این شرایط، اتفاقات دیگری افتاد که آینده اقتصاد را با خطر جدی مواجه کرد. یکی از این موارد تحولاتی بود که در منطقه رخ داد و اثر بسیار بدی در ذهن تولید کننده و مصرف کنندگان در کشورمان داشت. تهدید‌های مکرر اسرائیل، تحولات سوریه، حزب الله، عراق و یمن نیز تاثیر روانی شدیدی بر بازار‌های ما گذاشت. انتخاب مجدد ترامپ به عنوان رئیس جمهور درواقع تکمیل کننده این زنجیره مشکلات بود. به خصوص که از همان روز نخست، فشار حداکثری خود را شروع کردهمه این تحولات و تغییرات مقامات کشور را به سمت مذاکرات سوق داد و اگر این مذاکرات موفق نشود، نمی‌توانم وخامت اوضاع اقتصادی پیش رو را توصیف کنم.»

مخالفان مذاکره یا جاهل و متعصبند یا کاسب تحریم

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «هم اکنون متغییر فعال و تاثیر گذار بر اقتصاد کشور، متغیر روابط خارجی و رفع یا تداوم تحریم است. به وضوح می‌بینیم که با یک جمله ترامپ (چه مثبت و چه منفی) قیمت ارز، طلا و سایر متغیر‌های اقتصادی، تحت تاثیر قرار می‌گیرند. به همین ترتیب، یک صحبت مثبت یا منفی مقامات ایرانی نیز می‌تواند تاثیر قابل توجهی در بازار‌ها داشته باشد. آن‌هایی که چشم بسته، عامدانه یا سهوا، آگاهانه یا از روی نادانی به دنبال ایجاد اختلال در مذاکراتند یا در مسیر مذاکرات با انتقادات بی مورد سنگ اندازی می‌کنند، یا منافعی از این رفتار‌های خود می‌برند و کاسب تحریم محسوب می‌شوند یا از روی جهل و تعصب این رفتار‌ها را انجام می‌دهند.»

وی افزود: «اما در انتهای این روند نباید این روند نباید این تصور ایجاد شود که اگر توافقی شد و تحریم‌ها کامل برداشته شدند، یا مشکل FATF حل شد و روابط تجاری برقرار شد، همه چیز گل و بلبل می‌شود. همه این‌ها که رفع شود، برمی گردیم به سال‌های قبل از ۱۳۹۷. یعنی ساختار‌های ضدتولید و ضدتوسعه هنوز تغییر نکرده‌اند و مدیریت‌های ناکارامد که منشاء انتصاب و انتخاب‌های ایدئولوژیک است هنوز ادامه دارد و بنابراین، اگر اقدامی برای تغییر ساختار‌های داخلی ایجاد نشود، ما همچنان به درآمد‌های نفتی وابسته می‌مانیم و همچنان در برابر تغییرات درامد نفتی آسیب پذیر خواهیم بود یعنی چه تحریم مجدد شویم و چه قیمت نفت در بازار‌های جهانی کاهش پیدا کند، دوباره کشور به وضعیت موجود باز می‌گردد.»

اول از ظرفیت سرمایه گذاران داخلی استفاده کنیم

این اقتصاددان در خصوص خوشبینی‌ها درباره سرمایه گذاری ایالات متحده در ایران گفت: «طبق تجربه برجام، اگر روابط عادی برقرار و همه موانع برداشته شوند، شرایط بسیار متفاوت از اکنون خواهد بود. دیدیم در دورانی که برجام شکل گرفت چه مسابقه‌ای بین سرمایه گذاران خارجی (شرقی و غربی) برای سرمایه گذاری در کشور شکل گرفت و هیئت‌های بیش از صد نفره بخش خصوصی از کشور‌هایی مثل ایتالیا، المان، فرانسه، کره جنوبی، ژاپن و مالزی به کشور آمدند. همین امر نشان می‌دهد کشورمان به حدی ظرفیت سرمایه گذاری دارد که بسیاری از کشور‌ها تشنه سرمایه گذاری در ایران خواهند بود. ایالات متحده نیز از این وضعیت مستثنی نیست. حتی برخی معتقدند، ممنوعیت روابط تجاری گسترده با آمریکا در دور قبلی باعث شده که ترامپ احساس کند از برجام منافعی به ایالات متحده نمی‌رسد و بنابراین، انگیزه‌ای شد برای خروج ترامپ از برجام؛ بنابراین اکنون نیز چندان تفاوتی بین ایالات متحده و اروپا وجود ندارد.»

وی افزود: «این موضوع هم که ما تا کنون ممنوعیتی برای روابط با ایالات متحده نداشتیم درست است. بخشی از صادرات و واردات ما چه مستقیم و چه غیر مستقیم به ایالات متحده وجود داشته است، اما اسم این را نمی‌توان تجارت و روابط تجاری گذاشت. اگر باب سرمایه گذاری در ایران باز شود، به ویژه در بخش‌هایی مثل نفت که تا ۲۰۰ میلیارد سرمایه گذاری در بخش‌های تک نیاز دارد می‌توان اسم این موضوع را یک رابطه مبتنی سرمایه گذاری گذاشت. من اتفاقا خیلی موافق نیستم که اکنون نیاز به سرمایه گذاری خارجی داریم، نه این که نیاز نداریم، اما وقتی شرایط برای سرمایه گذاران خارجی فراهم نیست و از ظرفیت سرمایه گذاران داخل کشور، چه ایرانیان ساکن ایران و چه ایرانیان خارج از کشور که مایلند در کشور سرمایه گذاری کنند، بی بهره‌ایم، چه لزومی دارد تا این حد اشتیاق به جذب سرمایه گذاران خارجی داشته باشیم؟ مطمئنا وقتی موانع داخلی برداشته شود، اشتیاق مردم به سرمایه گذاری، توسعه اشتغال و … بالا خواهد رفت.»

*فرارو