انگیزه قتل کتاب در طول تاریخ ایران

کتاب، گنجینه‌ای از دانش و میراث فرهنگی بشریت است که از گذشته‌های دور، نقشی حیاتی در ثبت و انتقال تاریخ، تمدن و هویت جوامع مختلف داشته است. کتابخوانی، به عنوان یکی از ارکان اصلی رشد و پیشرفت جوامع، نه تنها به افزایش دانش و آگاهی افراد کمک می‌کند، بلکه در توسعه فکری، فرهنگی و اجتماعی نقش بسزایی دارد. کتاب‌ها با ارائه طیف وسیعی از دانش، تجربه و تخیل، خوانندگان را به دنیایی از اکتشافات فکری دعوت می‌کنند.

اهمیت کتاب و کتابخوانی در جامعه، جنبه‌های متنوعی دارد. کتاب‌ها به عنوان پلی میان فرهنگ‌ها و نسل‌ها، پنجره‌ای به سوی دنیای اندیشه و هنر جوامع مختلف هستند. مطالعه کتاب‌های تاریخی، ادبی و هنری، افراد را با میراث غنی بشریت آشنا می‌کند و درک و شناخت آنها را از جهان پیرامون گسترش می‌دهد. علاوه بر این، کتابخوانی به تقویت مهارت‌های ارتباطی و زبانی کمک می‌کند. خواندن آثار مختلف، غنای واژگان را افزایش داده و مهارت‌های نوشتاری و گفتاری را بهبود می‌بخشد.

کتابخوانی همچنین تأثیرات عمیقی بر رشد فردی دارد. آثار ادبی، با پرورش احساسات و تخیل، به خوانندگان اجازه می‌دهند در دنیای داستان‌ها و شخصیت‌ها غرق شوند و از این طریق، درک بهتری از پیچیدگی‌های زندگی به دست آورند. کتاب‌ها الهام‌بخش افراد در کشف استعدادها و علایق جدید هستند و به رشد خلاقیت و تفکر انتقادی کمک می‌کنند.

با وجود اهمیت کتاب و کتابخوانی، متأسفانه تاریخ شاهد وقایع تلخی در رابطه با نابودی این میراث فرهنگی بوده است. کتابسوزی، عملی وحشیانه و ضد بشری، به معنای سوزاندن عمدی کتاب‌ها و آثار مکتوب است که به تاریکی جهل و سرکوب آزادی بیان دامن می‌زند. این پدیده شوم در طول تاریخ، به خصوص در سرزمین‌های مختلف، از جمله ایران، رخ داده است.

در دوران باستان، حمله اسکندر مقدونی به ایران، منجر به آتش کشیده شدن کتابخانه تخت جمشید و نابودی آثار ارزشمند علمی و فرهنگی شد. این واقعه، ضایعه‌ای جبران‌ناپذیر برای تمدن ایران بود و بی‌رحمی فاتحان را در برابر میراث فرهنگی ملت‌های مغلوب نشان داد. همچنین در دوران ساسانیان، مزدک، فیلسوف اصلاحگر، به دلیل افکارش در مورد برابری اجتماعی، مورد سرکوب قرار گرفت و کتابش سوزانده شد.

با ورود اسلام به ایران، کتاب‌سوزی به دلایل اعتقادی نیز رواج پیدا کرد. افراط‌گرایان مذهبی، کتاب‌هایی را که با باورهای اسلامی همخوانی نداشتند، از بین می‌بردند و این عمل، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به فرهنگ و تمدن ایران وارد کرد و منجر به نابودی بسیاری از آثار علمی و ادبی ارزشمند شد. در دوره‌های خلافت امویان و عباسیان، کتاب‌سوزی‌ها اغلب با انگیزه‌های مذهبی صورت می‌گرفت و هدف، نابودی آثار مخالفان بود. به عنوان مثال، در قرن نهم میلادی، عباسیان کتاب‌سوزی گسترده‌ای را ترتیب دادند که در نتیجه آن، هزاران کتاب و دست‌نوشته باارزش از بین رفت. این اقدام به دلیل وجود آثار مرتبط با مذاهب و تفکرات غیراسلامی مانند مانوی، مزدکی، و زرتشتی انجام شد.

در دوران مغول، ایران شاهد فجایع فرهنگی بی‌شماری بود. مغولان به دلیل بی‌توجهی به دانش و فرهنگ، کتابخانه‌ها و مراکز علمی را ویران کردند. حمله مغول به تبریز در قرن سیزدهم میلادی، منجر به سوزاندن کتابخانه‌های ارزشمندی شد که حاوی آثار علمی و ادبی بی‌نظیری بودند. آنها در حمله به بغداد نیز، کتابخانه‌های مشهور این شهر مانند بیت‌الحکمه را که گنجینه‌ای از کتاب‌های باارزش بود، نابود کردند. مغولان کتاب‌ها را نمادی از فرهنگ و تمدن ملل فتح‌شده می‌دانستند و با سوزاندن آنها، در پی محو میراث فرهنگی این ملت‌ها بودند.

در دوره صفویه و با احیای مذهب شیعه در ایران، کتاب‌سوزی علیه آثار مرتبط با مذهب سنی انجام شد. شاه طهماسب اول صفوی در قرن شانزدهم میلادی، دستور سوزاندن همه کتاب‌های مرتبط با مذهب سنی در کتابخانه‌های ایران را صادر کرد.

در دوران قاجار، ایران با ورود به عصر مدرن، با فرهنگ و اندیشه‌های غربی مواجه شد. در این دوره، کتاب‌سوزی به عنوان واکنشی محافظه‌کارانه در برابر نفوذ فرهنگی غرب رخ داد. در اوایل قرن نوزدهم میلادی، برخی از روحانیون شیعه در اعتراض به چاپ و انتشار کتاب‌های غربی، دست به کتاب‌سوزی زدند، زیرا معتقد بودند این کتاب‌ها ارزش‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی را تهدید می‌کنند.

در دوره پهلوی نیز، کتاب‌سوزی به عنوان ابزاری سیاسی برای سرکوب مخالفان به کار گرفته شد و کتاب‌های مرتبط با جنبش‌های سوسیالیستی و کمونیستی که با ایدئولوژی رسمی حکومت مغایرت داشتند، ممنوع و سوزانده شدند.

کتاب‌سوزی، عدم تحمل دیدگاه‌های متفاوت و تلاش برای یکسان‌سازی فرهنگی را نشان می‌دهد. این عمل در تاریخ ایران، پیامدهای منفی بسیاری داشته است، از جمله نابودی میراث فرهنگی، مانع‌تراشی در مسیر ترویج دانش و اندیشه، و محدود کردن آزادی بیان.

با وجود این، کتاب‌سوزی همچنان در برخی موارد اتفاق می‌افتد و نشان می‌دهد که رسیدن به جامعه‌ای باز و پذیرا، راه درازی در پیش دارد.