انتشار یک اثر تاریخی به‌مناسبت روز بوشهر

خلیج فارس: حمید اسدپور از انتشار اثر مشترک خود با حسین اسکندری، دیگر تاریخ‌پژوه جنوبی با عنوان «تاریخ بوشهر در دوره پهلوی» خبر داد و تاکید کرد: این اثر با رویکرد جدیدی بر اساس پارادایم واقع‌گرایی شکل گرفته است.

این استاد دانشگاه و مورخ جنوبی با اعلام این خبر به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: شناخت هر کدام از مناطق ایران می‌تواند به تبیین هرچه بیشتر تاریخ این سرزمین کمک کند و روشنگر و مکمل فهم دقیق‌تر از تاریخ این مرزوبوم شود. یکی از این مناطق کهن، استان بوشهر است.

وی افزود: اهمیت شناخت تاریخ بوشهر در آن است که از یک سو در کنار سواحل خلیج فارس قرار گرفته است که نه تنها یک شاهراه سیاسی و اقتصادی حیاتی در طول تاریخ بوده‌است؛ بلکه محل مبادلات فرهنگی و اجتماعی نیز به شمار می‌رفته است. از سوی دیگر، بوشهر دارای پس‌کرانه‌های ارزشمندی به‌ویژه در زمینه ارتباطات و کشاورزی است که خود از دیرباز مورد توجه حاکمان قرار گرفته و این مساله در پیوستگی با تاریخ بوشهر تا دوره معاصر نیز تداوم یافته‌است.

اسدپور تاکید کرد: تاکنون تحقیقات گوناگونی در مورد تاریخ شهر بوشهر و استان بوشهر به‌زیور طبع آراسته شده‌است که اکثر این تحقیقات مبتنی بر تاریخ بوشهر در دوره قاجاریه یا پیش از آن است. در واقع، بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده مبتنی بر تاریخ بوشهر از دوره افشاریه تا پایان دوره قاجاریه است و هنوز تحقیق جامعی در مورد تاریخ استان بوشهر در عصر پهلوی صورت نگرفته‌است. اگرچه معدود تحقیقاتی نیز انجام‌شده که بسیار ارزشمند بوده‌اند؛ ولی تنها به یک موضوع خاص توجه کرده‌اند. یک مشکل دیگر این پژوهش‌ها هم آن است که در آن‌ها روند تحولات پس‌کرانه‌های استان بوشهر مورد غفلت قرار گرفته و تنها تمرکزشان بر برخی تحولات بندر بوشهر بوده‌است.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس یادآور شد: همه این دلایل باعث شد تدوین اثری که بتواند تا حدودی این مشکلات را برطرف کند، ضروری به‌نظر برسد. پس باید اثری تدوین می‌شد که بتواند تاریخ استان بوشهر را در دوره پهلوی، تحولات مهم این دوره و تأثیر آن بر بوشهر پوشش دهد و ضمن پرداختن به پس‌کرانه‌های بوشهر، تنها متکی به تاریخ سیاسی نباشد؛ زیرا جنبه‌های گوناگون تاریخ به‌مانند حلقه‌های زنجیر چنان به یکدیگر وابسته‌اند که پرداختن صرف به یکی از آن‌ها و نادیده‌گرفتن تأثیرشان بر یکدیگر می‌تواند لغزش‌های اساسی در یک پژوهش را در پی داشته باشد. به همین دلیل بر آن شدیم تا اثری جامع و جدید پیرامون تاریخ استان بوشهر در دوره پهلوی تدوین کنیم.

اسدپور با تاکید بر اینکه این اثر به رویدادها و تحولات استان از سال ۱۳۰۴ خورشیدی تا ۱۳۳۰ می‌پردازد، تصریح کرد: این پژوهش در چند بخش از قبیل اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازماندهی شده است. همچنین در این بخش‌ها مسائل اداری، انتخابات، قاچاق، گمرک، بازرگانان و به خصوص موضوعات اجتماعی و فرهنگی مانند بهداشت، آموزش و غیره مورد توجه واقع شده است. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع دست اول پهلوی و سود جستن از گزارشات روزنامه‌ها و اسناد سعی در توصیف و تحلیل توامان مطالب این دوره به شکل کاملاً مستندی دارد.

به گفته این تاریخ‌پژوه جنوبی، در واقع در این اثر رویکرد جدیدی بر اساس پارادایم واقع‌گرایی شکل گرفته که در راستای پرهیز از روایت‌ها و نگرش‌های یکسویه پیرامون تحولات و رویدادهای تاریخی استان تلاش می‌کند، روایتی همه‌جانبه، منصفانه و علمی ارائه داده و تاریخ را آن‌گونه که بوده، نشان دهد نه آن‌گونه که ما تمایل داریم. من و آقای اسکندری در این اثر تلاش کردیم تاریخ مردمی و به عبارتی تاریخ اجتماعی و کاربردی را تدوین کنیم. علاوه بر این، سعی کردیم که با رجوع به منابع دست اول، گزارش‌ها و اسناد موجود، تحولات را به‌گونه‌ای تبیین کنیم که شناخت دقیقی از رویدادها به‌دست داده شود. از سوی دیگر، اسناد و منابع فراهم شده در این اثر و گزارش‌های مورد استناد در آن همگی به منزله منابع و سرچشمه‌هایی هستند که می‌تواند دستمایه سایر پژوهشگران گرانقدر برای انجام تحقیقات گسترده‌تر و جدی‌تر قرار بگیرد.

وی با اشاره به اینکه گردآوری مواد و مصالح اولیه و ضروری برای واکاوی تاریخ استان در دوره پهلوی یکی از اهداف این اثر بوده است، گفت: بدون ترید این کتاب نه تنها از فضل تقدم در این دوره برخوردار است؛ بلکه کتابی است که بدون مطالعه و مراجعه به آن نمی‌توان نظر دقیقی درباره تاریخ معاصر استان بوشهر و قضایای آن از جمله توسعه‌نیافتگی استان بیان کرد. این کتاب نه تنها برای علاقه‌مندان به تاریخ یک مرجع به شمار می‌رود، بلکه برای افرادی که مایل هستند در حوزه توسعه استان بوشهر پژوهش کنند، منبع مهمی است به‌گونه‌ای که بدون مراجعه به آن نمی‌توان ابعاد توسعه‌نیافتگی استان را دریافت. البته باید اشاره کرد در این اثر همچون سایر تحقیقات و کتاب‌ها، امکان لغزش سهوی یا غفلت از مورد یا مواردی وجود دارد که پیشاپیش خود بدان اشاره می‌کنیم.

نویسنده کتاب «مکتب بوشهر؛ پژوهشی پیرامون مکتب بوشهر در ادبیات داستانی و تاریخ‌نگاری» افزود: از مهم‌ترین منابع دست اول دوره پهلوی که در بررسی تحولات این دوره جایگاه محوری دارد، روزنامه کوشش است. در واقع می‌توان روزنامه کوشش را دائره‌المعارفی در مورد استان بوشهر دانست که ضمن گزارش رویدادها و تحولات استان به علل، نتایج و پیامدهای حوادث نیز توجه کرده است. به همین علت در این اثر به شکل مختصری به معرفی روزنامه کوشش و صاحب امتیاز و سردبیر آن آقای شکرالله صفوی نیز که اتفاقاً نماینده مجلس هم بوده است، پرداخته شده است.

اسدپور افزود: همان‌گونه که پیش‌تر نیز گفته شد، این تحقیق می‌تواند ضمن بررسی تحولات بوشهر در دوره پهلوی، منابع و مدارک ارزشمندی را به تاریخ‌پژوهان علاقه‌مند معرفی کند که روزنامه وزین کوشش یکی از آن‌هاست. نکته بسیار مهمی که در این مجال می‌خوام بدان اشاره کنم، این است که ذکر نام یا نام‌های افراد در این اثر صرفاً بر مبنای بیان و ذکر نام یا نام‌های اشخاص در اسناد و گزارش‌های آن روزگار و آن دوره است و مسئولیت درستی یا نادرستی رفتارها و اقدامات نسبت داده شده با تهیه‌کنندگان گزارش‌ها در آن دوره است و من و آقای اسنکدری، نویسندگان کتاب «تاریخ بوشهر در دوره پهلوی» هیچ‌گونه حب و بغض نسبت به افراد و یا منتسبان محترم آن‌ها نداشته و تنها به‌دلیل رعایت شیوه علمی و با در نظر داشت اصل امانتداری نسبت به درج گزارش‌ها یا استناد بدان‌ها اقدام کرده‌ایم.

وی همچنین تاکید کرد: این اثر بدون در نظر داشت تعلقات قومی، قبیله‌ای و طایفه‌ای تدوین شده و هیچ‌گونه جانبداری یا عدم جانبداری نسبت به شخص یا اشخاص و مکان در تدوین اثر، انجام نشده و تلاش شده است که اثری علمی و بیطرفانه با رویکرد توصیفی، تحلیلی و البته کاربردی در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد. کاربردی و مردمی بودن این اثر تاریخی یکی از اصول حاکم بر تدوین و انجام آن بوده است و امید داریم که در مسیر توسعه استان بوشهر، این اثر بتواند به سهم خود گامی هرچند کوتاه بردارد.

اسدپور در خصوص فرایند انتشار این کتاب هم توضیح داد: این اثر بهمن ۱۳۹۹ برای انتشار به یک نهاد فرهنگی در بوشهر سپرده شد که داوران آن نهاد اثر را بررسی و تائید کردند و البته نظر خود را برای اصلاح بخش‌های از کتاب هم اعلام کردند که اعمال شد اما متاسفانه پس از گذشت چند سال آن سازمان فرهنگی به دلایل گوناگون نظیر تغییر مدیریتی و کمبود بودجه از انتشار این اثر خودداری کرد. همین مسئله موجب شد که ما بدون مراجعه به سازمان دیگری با هزینه شخصی کتاب را امسال به‌مناسبت ۱۸ اسفند، روز ملی بوشهر منتشر کنیم. کتاب «تاریخ بوشهر در دوره پهلوی» به همت انتشارات «میراث ماندگار» در ۴۵۲ صفحه به‌صورت مصور منتشر و راهی بازار کتاب شده است.