انتخابات‌های تابستانی، تابستان انتخاباتی

انقلاب اسلامی ایران که در بهمن 57 به رهبری فقیه دوراندیش و مجتهد زاهد امام خمینی(ره) و با همراهی خیل عظیم و متنوع مردمی به ثمر نشست، همواره کوشیده تا پاسدار و پاسبان سرمایه اصیل خویش یعنی توده‌های مردمی باشد. بی‌تردید و گمان، برگزاری انتخابات‌ بهترین و موثرین معبر برای شراکت دائمی و واقعی مردم در جریان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری حاکمیتی برای به‌زیستی و توسعه شاخص‌های زندگی سعادت‌مندانه بوده و هست.

نیک بختانه جمهوری اسلامی در 45 سال از عمر و حیات خویش، با برگزاری سی و نه انتخابات و رفراندم گوناگون، کارنامه‌ای ممتاز از مردم سالاری دینی و مشارکت ملت در سرنوشت خود به یادگار گذاشته است.

به دلیل جفرافیای گسترده وطن و آب و هوای متنوع در چهار سوی این نقشه گربه‌سان، مجریان انتخابات از ابتدا در تصمیمی عاقلانه و آگاهانه، زمان برگزاری انتخابات‌ها را در فصل زمستان و بهار، جایگذاری کرده‌اند تا همه مردم بتوانند با آسایش بیشتری، بر پای صندوق‌های رای حضور یابند. اما با این وجود، به دلیل برخی از حوادث، مجریان مجبور به تغییر تقویم شده‌اند.

از 39 انتخابات پیشین، سی حماسه در فصل بهار و زمستان رقم خورده و 9 بار مردم در 2 فصل همسایه تابستان و پاییز، بر پای صندوق‌های رای حاضر شده‌اند. با وجود اینکه بر اساس تقویم عادی می بایست چهلمین انتخابات در بهار سال آتی شمسی برگزار شود، اما چون دست تقدیر چنان شد که رییس جمهور و یاران کاروان خدمت، خلعت شهادت را پوشیده و شربت شهادت را نوشیده و به جاودانی همیشگی برسند، انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری با تعجیل به هشتمین روز از تابستان سال جاری موکول شده است.

به بهانه تابستان انتخاباتی پیش‌رو، در این نوشتار کوتاه، نگاهی کوتاه و گذرا به انتخابات‌های تابستانی در عهد جمهوری اسلامی می‌اندازیم:

 مرداد 85؛ مجلس خبرگان قانون اساسی

هنوز شش ماه از شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نگذشته بود تا پس از برگزاری رفراندوم تعیین حکومت، دومین وعده بزرگ امام امت برای مشارکت مردم در سرنوشت‌شان محقق شود تا حدود 10 میلیون و هشتصد هزار ایرانی در دوازدهم مرداد سال 58، نمایندگان خود را برای نگارش قانون اساسی جدید انتخاب کنند. هر چند مقبولیت و مشروعیت بنیانگذار فقید انقلاب آن چنان محکم بود که ایشان می‌توانست گروهی را برای نگارش قانون اساسی بگمارد و خروجی کار آنها را برای اجرا ابلاغ کند و جامعه نیز مشتاقانه، کلام وی را بپذیرد، اما امام(ره) نه تنها متن پیش نویس قانون اساسی را به رای عمومی گذاشت، بلکه نمایندگان مجلس قانون نویس را نیز به نظر و اراده مردم واگذار کرد.

ملت نیز در میانه تابستان و در 12 مرداد 58 که زمین و زمان، اسیر خشم گرمای خورشید بود، با حضور در شعب به 75 نفر رای دادند که در این میان می‌توان به افراد شاخصی همچون شهید بهشتی، مرحوم منتظری، شهید باهنر، مرحوم سید محمود طالقانی، شهید رجایی، شهید حسن آیت، شهید عبدالحسین دستغیب، سید عبدالکریم هاشمی نژاد، مرحوم آیت‌الله مشکینی، مرحوم آیت‌الله خزعلی، مرحوم علی اکبر پرورش، مرحوم ربانی املشی، شهید ربانی شیرازی، مرحوم آیت‌الله صافی گلپایگانی، مرحوم عباس شیبانی و مرحوم آیت الله محمد یزدی اشاره کرد که همه این نیک‌نامان رخ در نقاب خاک کشیده‌اند. از اعضا این مجلس که همچنان آفتاب عمرشان گرما افروزی می‌کند و دفتر حیات‌شان گشوده و گشاده است، می‌توان از حضرات آیات جوادی آملی، مکارم شیرازی و سبحانی یاد کرد.

نمایندگی مردم استان بوشهر در این مجلس را مرحوم سیدمحمدحسن نبوی بر عهده داشت. ایشان بعدها به نمایندگی مردم استان در دوره اول مجلس خبرگان رهبری و نمایندگی مردم بوشهر، گناوه و دیلم در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس شورای اسلامی نیز رسید.
مجلس خبرگان قانون اساسی در 28 مرداد 58 فعالیت خود را آغاز و با برگزاری رفراندم در آذر همان سال، فعالیت خود را برای همیشه به پایان رسانید.

مرداد 60 و رییس جمهور دوم

سال پنجاه و هشت را می‌توان سال انتخابات در ایران نامید زیرا مردم تقریباً هر 2 ماه و نیم یک بار، صف‌های رای‌گیری را شکل داده‌اند. یکی از انتخاب‌های این سال، اولین دوره ریاست جمهوری در بهمن ماه بود که مرحوم ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رییس جمهور ایران برگزیده شد.

دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری باید در زمستان 4 سال بعد برگزار می‌شد اما با توجه به اینکه مجلس اول شورای اسلامی در 31 خرداد سال 60 رای به عدم کفایت سیاسی رییس جمهور اول داد و بنی‌صدر را عزل کرد، مردم خود را برای برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در دوم مرداد سال 60 آماده کردند. محمدعلی رجایی نخست وزیر وقت، عباس شیبانی وزیر کشاورزی دولت موقت و نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی، علی‌اکبر پرورش عضو هیات رییسه مجلس اول و حیبب‌الله عسکر اولادی معاون نخست وزیر و رییس سازمان اوقاف برای دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نام نویسی کردند که از ۱۴ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۳ رای ماخوذه، شهید رجایی با کسب ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رای( معادل 90 درصد آرا ماخوذه) ردای ریاست جمهوری را پوشید.

مرحوم شیبانی با 658 هزار و 498 رای، مرحوم پرورش با 339 هزار و 646 رای و مرحوم عسکراولادی با 249 هزار و 457 رای در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

با انفجار ساختمان نخست وزیری و شهادت محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در روز هشتم شهریور و فقط 28 روز پس از آغاز کار، دومین دوره ریاست جمهوری خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، به سرانجام و فرجام رسید و مردم می‌بایست بار دیگر و در انتخاباتی به جلو افتاده، رییس جمهوری جدید بر می‌گزیدند.

این نکته قابل یادآوری است که شیبانی در سال 1368 نیز یک بار دیگر نامزد انتخابات شد که در ادامه نوشتار به آن اشاره می‌شود.
علی‌اکبر پرورش هم که بعدها وزیرآموزش و پرورش کابینه‎های شهید باهنر و مهندس میرحسین موسوی شد، در انتخابات پاییز 60 برای آخرین بار نام‌نویسی کرد که در این دوره پس از آیت‌الله خامنه‌ای رییس جمهور منتخب با کسب 348 هزار و 294 رای رتبه دوم را کسب کرد.

مرداد 64 و باز هم ریاست جمهوری

پس از شهادت رجایی و باهنر، انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در دهم مهر 60 با انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد. پس از اینکه برای اولین بار دوره ریاست جمهوری به پایان چهار ساله رسیده بود، مردم در 25 مرداد 1364برای انتخاب رییس جمهوری جدید صف کشیدند اما ناگفته پیدا بود که منتخب مردم در آن سال، رییس جمهور محبوب مستقر، آیت‌الله خامنه‌ای باشد.

از مجموع ۱۴ میلیون و ۲۳۸ هزار و ۵۸۷ نفر شرکت کننده در انتخابات، ۱۲میلیون و ۲۰۳ هزار و ۷۰۸ رای معادل ۸۷٪ درصد رای خود را به نام سید معمم انتخابات به صندوق انداختند. پس از ایشان، سید مکلای آن دوره، سید محمود کاشانی فرزند آیت‌الله کاشانی مشهور با کسب یک میلیون و 402 هزار و 416 رای، آرایی قابل توجه را بدست آورد و حبیب‌الله عسکراولادی با افزایش حدود 27 هزار رای نسبت به چهار سال قبل و با کسب ۲۷۶ هزار و ۵۰۲ رای رتبه سوم، پرونده نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری را برای همیشه بست.

آیت‌الله خامنه‌ای که چهار سال بعد به رهبری انقلاب رسید نیز آخرین نامزدی را تجربه کرد اما سید محمود کاشانی در خرداد سال 1380 باز هم نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد که این بار فقط با کسب 237 هزار و 660 رای، پس از سید محمدخاتمی، احمد توکلی، علی شمخانی و عبدالله جاسبی در رده پنجم جدول ده نفره هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری قرار گرفت.

مرداد 68 و دو انتخابات

بعد از گذشت حدود یک دهه از عمر انقلاب و شناسایی ضعف‌ها و قوت‌های قانون اساسی، امام خمینی(ره) در چهارم اردیبهشت سال 68، هیاتی20 نفره از رجال مذهبی و سیاسی به ریاست مرحوم مشکینی را مامور بازنگری در قانون اساسی کرد. فردای آن روز نیز مجلس شورای اسلامی، 5 نماینده را به این هیات افزود تا این مجموعه، کار ویرایش قانون اساسی را بر عهده بگیرند. این هیات در حال فعالیت بود که در 14 خرداد، آفتاب بلند عمر بابرکت بنیانگذار انقلاب به خاموشی گرایید و رییس جمهور وقت با رای مجلس خبرگان، به عنوان رهبر جدید برگزیده شد.

با انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری نظام، جایگاه ریاست جمهوری خالی ماند و مردم بار دیگر باید رییس جمهوری جدید را بر می‌گزیدند که تفاوت این انتخابات با دوره‌های پیشین این بود که این بار، با حذف پست نخست وزیری، رئیس جمهور به عنوان رییس هیات دولت، مسئولیت اداره کشور را پس از مقام معظم رهبری بر عهده می‌گرفت.

همچنین باید کار نیمه تمام برگزاری همه‌پرسی نسخه جدید قانون اساسی نیز به سرانجام می‌رسید به همین دلیل مردم در ششم مرداد 1368 برای برگزیدن رییس جمهور جدید و اظهار نظر در خصوص تغییرات قانون اساسی پای صندوق‌های رای رفتند.

انتخابات پنجم ریاست جمهوری با حضور فقط 2 نامزد برگزار شد که تا کنون، خلوت‌ترین انتخابات در شاخص تعداد نامزد در تاریخ جمهوری اسلامی بوده است. مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی در 3 دوره اول و از شخصیت‌های شاخص نظام و مرحوم عباس شیبانی در این دوره نام نویسی کردند که هاشمی از مجموع ۱۶ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۶۷۷ رأی مأخوذه، با کسب ۱۵ میلیون و ۵۵۰ هزار و ۵۲۸ رأی، اولین رییس دولت در عهد جمهوری اسلامی انتخاب شد. هاشمی در این انتخابات موفق به کسب 94 درصد آرا شد که بالاترین نرخ در بین همه روسای جمهور تاکنون بوده است.

مرحوم رفسنجانی 3 بار دیگر نیز نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد، یک بار در سال 72 که توانست با رای مردم، عمر دولتش را هشت ساله کند، در سال 84 که از احمدی‌نژاد شکست خورد و بار آخر در سال 92 که با ردصلاحیت توسط شورای نگهبان، از گود رقابت کنار گذاشته شد.

مرحوم شیبانی نیز با جلب نظر و رای 635 هزار و 165 نفر از مردم، آخرین نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری را پشت سر گذاشت.
همچنین از 16 میلیون و 428 هزار و 976 نفر شرکت کننده در همه پرسی 97 درصد از مردم یعنی 16 میلیون و 25 هزار و 459 نفر با انداختن رای آری به صندوق‌های آرا، با اصلاح قانون اساسی موافقت کردند.

تیر 84 و تنها انتخابات 2 مرحله‌ای

انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری در 27 خرداد 1384 با حضور 3 باره هاشمی رفسنجانی، شیخ مهدی کروبی رییس مجلس سوم و ششم، محمود احمدی‌نژاد شهردار وقت تهران، علی لاریجانی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد و رییس سابق صدا و سیما، مصطفی معین وزیر سابق آموزش عالی، محمدباقر قالیباف فرمانده مستعفی انتظامی کل کشور و محسن مهرعلیزاده رییس وقت سازمان تربیت بدنی برگزار شد. با تنوع و تکثر نامزدها از 2 طیف اصلاح طلب و اصولگرا قال پیش‌بینی بود که هیچ کدام نتوانند نظر مثبت 50 درصد مردم را بدست بیاورند. مرحوم هاشمی با 6 میلیون و 211 هزار و 937 رای معادل 21 درصد و محمود احمدی‌نژاد با 5 میلیون و 711 هزار و 969 رای معادل 19 درصد آرا برای کسب جایگاه ریاست جمهوری به دور دوم راه یافتند. اما در دور دوم، جایگاه این دو کاندید با فاصله زیاد با هم جابجا شد و محمود احمدی‌نژاد با بدست آوردن 17 میلیون و 248 هزار و 782 رای در مقابل 10 میلیون و 46 هزار و 701 رای، هاشمی را از گردونه خارج کرد تا پس از 24 سال، دوباره یک غیر روحانی رییس پاستور شود.

در دور اول انتخابات، مهدی کروبی با 5 میلیون و 70 هزار و 124 رای، محمدباقر قالیباف با 4 میلیون و 95 هزار و 827 رای، مصطفی معین با 4 میلیون و 83 هزار و 951 رای، علی لاریجانی با یک میلیون و 713 هزار و 810 رای و محسن مهرعلیزاده با یک میلیون و 288 هزار و 640 رای به ترتیب در رده‌های سوم تا هفتم قرار گرفتند.

مهدی کروبی چهار سال بعد دوباره نامزد انتخابات شد که این بار با سقوطی فاحش، فقط 338 هزار و 278 رای را بدست آورد.
قالیباف 3 بار دیگر داوطلب انتخابات ریاست جمهوری شده است. اولی در سال 92 که با کسب 6 میلیون و 77 هزار و 292 رای پس از حسن روحانی رییس جمهور منتخب در رتبه دوم قرار گرفت. در سال 96 پس از حضور در مناظرات به نفع شهید آیت‌الله رییسی کناره گرفت و آخرین بار هم انتخابات پیش رو است که باید به انتظار سرنوشت وی در چهارمین تجربه انتخاباتی بنشینیم.

مصطفی معین پس از سال 84، هیچ‌گاه داوطلب انتخابات نشد، علی لاریجانی 2 بار در سال 1400 و انتخابات چهاردهم نامزد انتخابات شد که 3 سال قبل با تابلوی ردصلاحیت، از قطار رقابت بازماند و قصد دارد تا در صورت دریاقت جواز حضور توسط شورای نگهبان، شانس خود را برای تابستان 1403 بیازماید.

محسن مهر علیزاده نیز در سال 1400 برای بار دوم کاندید پاستور شد که او نیز بعد از شرکت در مناظرات با اعلام انصراف، صحنه را ترک کرد.

تیر 1403 و انتخابات چهاردهم

با شهادت رییس دولت سیزدهم آیت الله رییسی در سانحه دلخراش سقوط بالگرد، بعد از حدود 43 سال، مردم باید به استقبال انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری بروند. انتخاباتی برای کسر قابل توجهی از واجدان انتخابات از متولدین دهه‌های شصت تا هشتاد، تجربه‌ای نو از سیاست‌ورزی است تا تابستانی انتخاباتی داغ و متفاوت را شروع کنند.

باید به انتظار نشست تا ببنیم چهاردهمین اعتبارنامه ریاست جمهوری به نام کدام شخصیت سیاسی مذهبی صادر خواهد شد.