پیروزی «ترامپ» چه معنایی برای ایران دارد؟

خلیج فارس: ایران در حوزه سیاست خارجی، طی سال ۱۴۰۲ با بحران‌های پرشماری رو به رو شد. یکی از شاخص‌ترین بحران ها، جنگ غزه بود، جنگی که گرچه ایران به شکل مستقیم وارد آن نشد، اما با ترکش‌های بین المللی آن دست و پنجه نرم کرد.

به گزارش فرارو، در سال ۱۴۰۲ شاهد اتفاقات متعددی از جمله تنش‌های بین ایران و پاکستان، ایران و ایالات متحده و حتی اسرائیل بودیم که گرچه به مرحله حاد نرسید، اما به طور مستقیم بر قیمت ارز اثربخش بود، همچنین ماجرای انتخابات آتی ایالات متحده از دیگر موضوعاتی است که مورد توجه تحلیلگران سیاسی قرار گرفته است. آینده این انتخابات و تاثیری که قرار است روی کشور ما بگذارد از چالش‌های سال ۱۴۰۳ خواهد بود. با توجه به همه این موارد، فرارو با عبدالرضا فرجی راد، استاد ارشد ژئوپلیتیک و تحلیلگر سیاسی گفتگو کرده است تا در قالب یک پرونده کامل به بررسی روندی که در سیاست خارجی طی کرده ایم و آن چه بعد از این خواهیم داشت بپردازد:

شلوغ‌ترین روز‌های ایران در سال ۱۴۰۲

عبدالرضا فرجی راد به فرارو گفت: «سال ۱۴۰۲، سال شلوغی بود. از یک سو، جنگ اوکراین ادامه پیدا کرد و از سوی دیگر غرب اقداماتی را علیه ایران مطرح می‌کرد. همچنین، مدام این فرضیه مطرح می‌شد که ایران به روسیه مهمات و پهپاد ارائه می‌دهد و همین موضوع نیز باعث شده بود که تنش‌ها بین ایران و غرب، حفظ و ادامه دار شود. درواقع این وضعیت نسبت به سال گذشته، چندان تفاوتی نکرد. همچنین مسئله غزه را به عنوان بزرگ‌ترین بحران بین المللی سال داشتیم؛ بحرانی که به هر حال ایران را نیز به نوعی درگیر کرد. ایران به ادعای غربی‌ها مشغول کمک به حوثی ها، غزه و لبنان بود و شرایط بسیار سختی حاکم بود. در سالی که گذشت، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا را هم داشتیم که حتی حالا و پس از اتفاقات ماه‌های اخیر تا حدودی ادامه دارد و نمی‌توانیم بگوییم ارتباط ایران و آمریکا قطع شده است. گرچه ارتباط ایران و آمریکا با واسطه است. اما همین ارتباطات با واسطه، کمک کرد تنش‌های ایران و آمریکا در عراق تا حدودی حل شود. ما دو بحران دیگر نیز داشتیم. مسئله اول، کاهش روابط ایران با اقلیم کردستان و سرد شدن ارتباط ایران و اقلیم و مسئله دیگر، اسرائیل و حضور و نفوذ اسرائیل در اقلیم بود، تا حدی که مقامات ایران اعلام کردند اسرائیل از موقعیت اقلیم برای انجام اقداماتی علیه ایران استفاده می‌کند. در راستای همین موضوع نیز مواضعی در اقلیم کردستان موشک باران شد و ما وارد بدترین رابطه با اقلیم از دوران پس از سقوط صدام تا کنون شدیم. همین مسئله روی روابط ما با عراق نیز تاثیر گذاشت و صحبت‌های وزیر خارجه عراق علیه ایران بسیار تند شد. هر چند نخست وزیر این کشور آرامتر درباره ایران صحبت کرد.»

وی افزود: «مشابه همین جریان را با پاکستان داشتیم و به خاطر عملیات انتحاری که داخل کشور انجام شد یا عملیات تروریستی که در جنوب شرق کشور انجام شد، تعدادی از نیرو‌های انتظامی ما شهید شدند و در نتیجه ایران، مقر گروه‌های تروریستی را در پاکستان هدف بمباران قرار داد و، چون پاکستانی‌ها در آستانه انتخابات بودند عکس العمل تندی نشان دادند و برای مدت کوتاهی روابط ایران و پاکستان تحت تاثیر قرار گرفت و گرچه هنوز به حالت قبل برنگشته ایم، اما شرایط تا حدودی ترمیم شده است. ما در سال ۱۴۰۲ یک بحران بزرگ با آذربایجان را تجربه کردیم. سفارت آذربایجان در تهران نیز به علت حمله تروریستی، تعطیل، سفارت بسته و تبلیغات بسیار منفی علیه ایران از سوی آقای علی اف و همراهان حزبی او مطرح شد و همه این‌ها روندی طولانی را طی کرد. دولت ایران صبوری کرد و ماجرا تا حد زیادی کنترل شد. حتی احتمال دارد تا دو ماه آینده شاهد بازگشایی سفارت آذربایجان در تهران باشیم. ایران در جنگ قفقاز نیز موضع گیری هشیارانه‌ای داشت. اگر ایران از ارمنستان حمایت می‌کرد درگیر مشکلاتی می‌شدیم و اگر از آذربایجان دفاع می‌کرد، روابط تاریخی و مثبت ایران و ارمنستان صدمه می‌دید.»

این استاد ژئوپلیتیک گفت: «در جنوب کشور، ما از سال ۱۴۰۱ روابطمان با عربستان را تا حدی ترمیم کردیم، با توجه به ذوق و شوق اولیه که وجود داشت، انتظار می‌رفت روابط با عربستان در سال ۱۴۰۲ شتاب و قدرت بگیرد، اما متاسفانه ترمیم روابط از سرعت لازم برخوردار نبود. سعودی‌ها در رابطه با حج عمره نیز به ایرانی‌ها سختگیری کردند و هنوز هم مشخص نیست چرا این رفتار را کردند. با سایر کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیز روابط نسبتا ثابتی را تجربه کردیم و تغییر و تحولی رخ نداده است. اما کلیت روابط ما با شورای همکاری‌های خلیج فارس چندان مثبت نیست و هر از چند گاهی بیانیه‌هایی علیه جزایر ایرانی صادر می‌کنند. این وضعیت با سفر مقام‌های کشور‌های مختلف به منطقه تشدید می‌شود. نمونه این شرایط را در بیانیه‌ای دیدم که با سفر پوتین به منطقه صادر شد. این در حالیست که با توجه به روابط دوستانه ایران با عمان و قطر، بهتر بود که گله مندی‌های ما نیز مطرح می‌شد. ایران تا کنون در قبال این بیانیه‌ها بسیار دوستانه عمل کرده است. در مجموع دیپلماسی منطقه‌ای ایران چندان تفاوتی نسبت به سال ۱۰۱ ندارد. روابط ما با افغانستان نیز چندان تغییری نکرد، اما در حوزه برخورد با طالبان تا حدی که لازم بود قوی عمل نکردیم و نتوانستیم به حق آبه هیرمند دست پیدا کنیم. در حوزه روابط با اروپا نیز، شاهد بودیم که اروپایی‌ها بیانیه‌هایی علیه ایران منتشر کردند که نسبت به سال‌های قبل تندتر بود. چینی‌ها تعهدات خود به ویژه قرارداد ۲۵ ساله را در قبال ایران، چندان محقق نکردند و تحول خاصی را شاهد نبودیم. این در حالیست که سه سال و نیم از توافق ما و چینی‌ها می‌گذرد.»

وی افزود: «بسیاری از افراد داخل و خارج از کشور انتظار داشتند که ایران نیز وارد جنگ غزه شود و وقتی دیدیم که حاکمیت وارد جنگ نشد، می‌توانیم این اقدام را مثبت ارزیابی کنیم و نمره قبولی به عملکرد دولت در این زمینه بدهیم. یک نکته مثبت دیگر این است که ما به خاطر همان توافق نانوشته با آمریکا که به آن اشاره کردم، موفق شدیم، ۶ میلیارد دلار بلوکه شده مان را آزاد کنیم؛ پولی که البته به حساب عمانی‌ها ریخته و قرار شد فقط صرف امور بشر دوستانه شود. همچنین در سایه روابط پشت پرده ایران و آمریکا میزان نفتی که در سال ۱۴۰۲ فروختیم، کمی افزایش پیدا کرد. با این حال، قرار بود، توافق‌های ایران و آمریکا کمی پیشرفته‌تر شده و وارد مرحله ۲ و ۳ شود، که این اتفاق رخ نداد، اخیرا احساس می‌شود که دوباره با توجه به گفتگو‌های شکل گرفته بین آقایان باقری و مورا در قطر، بتوانیم ارتباطات با غرب را توسعه دهیم. ظاهرا آمریکایی‌ها پیشنهاد کرده اند که اگر ایران بتواند در رابطه با ایجاد آتش بس در غزه کمک کند، ان‌ها هم به آغاز مذاکرات هسته‌ای کمک می‌کنند.»

ماجرای ریاست جمهوری ترامپ و سختگیری‌های احتمالی او

این تحلیلگر سیاسی در ادامه گفت: «در سال آینده شرایط خوبی نخواهیم داشت چرا که در نیمه دوم سال انتخابات آمریکا را خواهیم داشت و این دلهره وجود دارد که ترامپ انتخاب شود. آمدن ترامپ می‌تواند مترادف با تحریم‌های گسترده‌تر باشد. همچنین احتمال تاثیرگذاری ترامپ روی صادرات نفت ایران بسیار بالا است. در حال حاضر تا ۲ میلیون بشکه نفت صادر می‌کنیم. بر اساس سخنان آقای اوجی در اسفندماه، تولید ما به بیش از ۳ میلیون بشکه رسیده است؛ بنابراین طبیعیست که ترامپ نسبت به خریداران نفت سخت گیری خواهد کرد و البته از اسرائیل و تصمیمات نتانیاهو حمایت می‌کند. با این شرایط اگر ما بتوانیم پیش از انتخابات آمریکا با آمریکا توافقاتی محکم در حوزه‌های مختلف کسب کنیم، می‌توانیم تا حدی در برابر ترامپ سنگر بگیریم. هم اکنون با وضعیت کسری بودجه دولت و مالیات‌هایی که قرار است بگیرد قیمت دلار و سکه و وضعیت تورم نیز تشدید می‌شود. اتفاقا نزدیک شدن به یک توافق بین ایران و آمریکا برای دولت بایدن نیز منفعت دارد چرا که کمک می‌کند دولت بایدن یک دستاورد پیش از انتخابات داشته باشد. حدس من این است که بحران غزه نیز در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ کنترل شود و آرامش در غزه حاکم شود و در نتیجه مسئله باب المندب و دریای سرخ و حوثی‌ها نیز حل شود. فکر نمی‌کنم مردم اسرائیل نیز آمادگی داشته باشند که یک جنگ طولانی مدت را تحمل کنند.»