عکس/ نایاب‌ترین میمون جهان که انگار جراحی زیبایی کرده!

این میمون‌ها به‌خاطر چهره‌ی منحصربه‌فردش به‌ویژه بینی صاف و رو به بالایی که نامشان از آن گرفته شده، شناخته می‌شوند و سال‌هاست که توجه دانشمندان و طبیعت‌دوستان را به خود جلب کرده‌اند. زیستگاه اصلی آنها جنگل‌های کوهستانی بخش‌هایی از آسیا، به‌ویژه چین، ویتنام و میانمار است. اما فقط ظاهرشان نیست که جالب است؛ رفتار اجتماعی پیچیده و زندگی پنهانی‌شان نیز آنها را به موجوداتی افسانه‌ای تبدیل کرده است.

نگاهی کوتاه به تاریخ میمون بینی سربالا

مردمان محلی قرن‌هاست که با حضور میمون بینی سربالا آشنا هستند. در افسانه‌های چینی، آنها را «میمون‌های شبح‌گونه» می‌نامیدند، چرا که در سکوت در میان مه جنگل‌های کوهستانی حرکت می‌کردند و چهره‌هایی کم‌رنگ و اسرارآمیز داشتند.

با این حال، شناخت علمی این جانوران نسبتاً جدید است. معروف‌ترین گونه، میمون بینی سربالای طلایی (Rhinopithecus roxellana)، در قرن نوزدهم توصیف شد. نام این گونه از بانو روکسلانا، چهره‌ای تاریخی که به زیبایی‌اش شهرت داشت، گرفته شده؛ شاید به‌دلیل شباهت نمادین با ظاهر خاص این میمون‌ها.

در قرن‌های بیستم و بیست‌ویکم، گونه‌های جدیدی از این میمون‌ها کشف شد؛ از جمله میمون بینی سربالای تونکین (R. avunculus) در شمال ویتنام و میمون بینی سربالا میانمار (R. strykeri) که در سال ۲۰۱۰ توسط شکارچیان محلی معرفی شد. این شکارچیان محلی آنها از میمونی خبر دادند که وقتی باران می‌بارید، به‌دلیل بینی رو به بالا عطسه می‌کرد.

ویژگی‌های ظاهری و اجتماعی منحصر‌به‌فرد

میمون‌های بینی سربالا، پستاندارانی با جثه‌ای متوسط هستند که پوشش خز ضخیم آنها به بقای‌شان در ارتفاعات سرد بالای ۳۰۰۰ متر کمک می‌کند. سوراخ‌های بینی آنها رو به جلو و کمی به سمت بالا قرار گرفته است که در میان پستانداران نادر است. صورت پهن و چشمان نافذشان، آنها را از دیگر میمون‌ها متمایز می‌کند.

آنها حیواناتی بسیار اجتماعی هستند و در گروه‌هایی بزرگ زندگی می‌کنند که گاه تعدادشان به بیش از ۱۰۰ می‌رسد. در دل این گروه‌ها، واحد‌های خانوادگی کوچک‌تری نیز شکل می‌گیرد. نر‌ها معمولاً از ماده‌ها بزرگ‌ترند و چهره‌های رنگی‌تری دارند؛ به‌ویژه در گونه‌ی طلایی، که نر‌ها چهره‌ای آبی درخشان و پوششی طلایی – نارنجی دارند.

ارتباط در میان این میمون‌ها پیچیده و غنی است؛ شامل صداها، حالت‌های چهره و حرکات بدن. در فصل جفت‌گیری یا هنگام هشدار به گروه، صدای آنها در جنگل طنین می‌اندازد.

چرا بینی این میمون سربالاست؟

رایج‌ترین نظریه این است که این ویژگی، سازگاری با محیط‌های کوهستانی و سرد است. این میمون‌ها در جنگل‌های مرتفع چین، ویتنام و میانمار زندگی می‌کنند؛ جایی که دما می‌تواند به زیر صفر برسد.

بینی کوتاه‌تر در برابر یخ‌زدگی مقاوم‌تر است و کمتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد.

بینی پخ و رو به بالا نسبت به بینی بلند و برجسته، کمتر در معرض تماس مستقیم با هوای سرد و برف قرار می‌گیرد.

در واقع، این فرم بینی احتمالاً به عنوان یک ویژگی محافظتی تکامل یافته تا به میمون کمک کند در شرایط سخت و سرد کوهستانی زنده بماند.

جالب اینکه با وجود ظاهر خاصشان، این میمون‌ها بسیار اجتماعی، باهوش و به خوبی با زندگی در جنگل‌های متراکم و سرد سازگار شده‌اند و همین موضوع، آنها را به یکی از گونه‌های جذاب برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به حیات وحش تبدیل کرده است.

وضعیت حفاظتی و تهدید‌های پیش‌رو

با وجود ظاهر افسانه‌ای و جایگاه زیست‌محیطی‌شان، میمون‌های بینی سربالا در آستانه‌ی انقراض قرار دارند. نابودی جنگل‌ها به‌دلیل قطع درختان، کشاورزی و توسعه زیرساخت‌ها، زیستگاه طبیعی‌شان را از بین برده است. شکار غیرقانونی و ورود انسان به حریم زندگی آنها نیز وضعیت را بحرانی‌تر کرده است.

با وجود تلاش‌هایی که در چین و ویتنام برای حفاظت از آنها در قالب مناطق محافظت‌شده و برنامه‌های پرورش در اسارت صورت گرفته، شرایط کوهستانی و جمعیت پراکنده‌شان باعث شده کار حفاظت از آنها دشوار باشد.

میمون بینی سربالا فقط یک پستاندار عجیب نیست؛ او نماد اکوسیستم‌های مرتفع، معجزه‌ای تکاملی و یادآور این حقیقت است که تنوع زیستی زمین، پیش از آنکه ناپدید شود، شایسته‌ی توجه و پاسداری است.