برای پزشکیان؛ برای اینکه نخبگان کمتر به مهاجرت فکر کنند

خلیج فارس:مهدی زارع در خبرآنلاین نوشت: بر اساس یافته‌های سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۱، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور با افزایشی تقریبا ۴ برابری از ۱۷ هزار و ۴۴۲ دانشجو در سال ۲۰۰۰ به ۶۶ هزارو ۷۰۱ دانشجو در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

مسعود پزشکیان نامزد انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در بخشی از سخنان خود در برنامه «میزگرد اقتصادی» که شامگاه پنجشنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ از شبکه یک سیما برگزار شد، با بیان این‌که «ما در حال فراری دادن مغز‌ها از کشور هستیم»، سهم هسته اقتصاد دیجیتال از جی دی پی ۴.۵ درصد است، اما در اروپا این رقم تا ۶ است و سهم پوسته این حوزه در اروپا ۱۰ درصد و ما ۲ درصد هستیم؛ پیشران این فاصله ۸ درصد استارتاپ‌ها است، اما ما چه کار کردیم؟ فیلتر کردیم و بستر را برای مهاجرت نیرو‌ها و مغز‌های داخلی فراهم کردیم و از سوی دیگر شرایط را برای سرمایه‌گذاری فراهم نکردیم. در کل به جای تسهیل، آزار دادیم و اگر این کار نمی‌کردیم و اجازه می‌دادیم که رشد پیدا کنند ما در اینجا نبودیم.

در مقدمه کتاب مهاجرت نخبگان مهاجرت نخبگان نوشته سید رضا صالحی امیری و زهرا خدایی، نشر ثالث در توضیح مساله مهاجرت نخبگان آمده است “بر اساس گزارش بین المللی مهاجرت، در سال ۲۰۰۰ بیش از صد و هفتاد میلیون مهاجر در سطح جهان وجود داشته و جمعیت مهاجران در سال ۲۰۲۰ به بیش از دویست و هشتاد میلیون نفر رسیده است. وقتی امید به بازگشت مهاجران وجود دارد، مهاجرت به معنای گردش نخبگان است و برای کشور مهاجر فرست فرصت تلقی می‌شود، اما وقتی امید به بازگشت آن‌ها وجود ندارد، مهاجرت فرار نخبگان به حساب می‌آید و تهدید خواهد بود. آمار صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۰۹ نشان می‌دهد که در زمینه مهاجرت نخبگان، در میان نود و یک کشور درحال توسعه جهان، ایران در مقام نخست قرار دارد. در این گزارش، بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی ـ علمی و بی ثباتی سیاسی و اجتماعی در ایران از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان دانسته شده و آن‌ها مهم‌ترین دلایل قرار گرفتن ایران در رتبه اول مهاجرت در سطح جهانی قلمداد شده اند. طی شش دهه اخیر، موج مهاجرت با انگیزه‌های متفاوتی جریان داشته؛ از تحصیل و کسب دانش در دنیای پیشرفته و با ثبات در دهه پنجاه گرفته تا وقوع انقلاب و جنگ و ناامنی ناشی از این دو در دهه شصت، از ضرورت کادر سازی برای بازسازی کشور و همزمان گسترش تنش‌های سیاسی و اجتماعی داخلی از سوی جنبش‌های اجتماعی در دهه هفتاد تا مهاجرت مغز‌ها و جذب گسترده دانشجویان توسط مراکز علمی و دانشگاهی جهان و نیز تنش‌های پس از انتخابات ۱۳۸۸ در دهه هشتاد؛ از افزایش بی رویه فقر، بیکاری، حاشیه نشینی، تورم در دهه نود تا وقوع شورش‌های گسترده اجتماعی در آغاز قرن جدید که به موج جدیدی از مهاجرت زنان، جوانان، دانشجویان و نخبگان منجر شده است.

نتایج پیمایش رصد خانه مهاجرت ایران در بهار و تابستان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد شیوه حکمرانی و مملکت داری، بی ثباتی اقتصادی و فساد نهادینه شده در کشور، تحریم، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت در ایران کنونی است. طبق این پیمایش، بیش از شصت درصد همه گروه‌های حاضر در نظرسنجی این مؤسسه، غیر از گروه پزشکان و پرستاران، تمایل زیاد و خیلی زیاد به مهاجرت دارند. این میل در میان کارکنان، مدیران میانی و همچنین کارآفرینان و مدیران ارشد در حدود هفتاد درصد است.”

در پژوهشی دیگر با عنوان «ریشه‌ها و راهکار‌های مساله مهاجرت نخبگان در ایران» اشاره شده است که اموری نظیر از دست رفتن نیرو‌های انسانی با کیفیت، هدر رفت منابع آموزشی، عقب ماندگی در رقابت بین‌المللی و تشدید احساس یاس و ناامیدی از جمله تهدید‌ها و نتایج مهاجرت نخبگان هستند.

مسعود پزشکیان ۵ شهریور ۱۴۰۱ گفت: امام علی (ع) به مالک می‌گوید «بین کسی که کار می‌کند و بین کسی که کار نمی‌کند را مشابه نبین» وقتی نیروی انسانی کارشناس و کارآمد را تامین نمی‌کنیم انگیزه‌ای برای ماندن در کشور ندارند و از سوی دیگر، کشور‌ها برای نخبگان ما دام پهن کرده اند حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند و کشوری مثل امارات در اختیار سرمایه گذاران زمین رایگان و وام قرار می‌دهد.

مجلس و دولت با اتخاذ تصمیمات غلط باعث فرار نخبگان از کشور شده‌اند. کشور‌هایی مثل امارات برای نخبگان ما دام پهن کرده‌اند که حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند. واقعیت تلخی وجود دارد که نخبگان و سرمایه‌های مالی و فکری در حال ترک کشور هستند و فرار جامعه پزشکی از کشور هم شدت پیدا کرده است. قبلا پزشکان بسیاری از اقصی نقاط جهان به دلیل شرایط مطلوبی که کشورمان داشت وارد ایران می‌شدند، اما این روند الان برعکس شده است.

امید است تا با دولتی که دکتر پزشکیان تشکیل دهد، شرایطی فرهم شود تا نخبگان ایرانی مجبور نشوند تا به مهاجرت فکر کنند.